Филм, Театар

Насилството и вулгарниот јазик ја запоседнаа сцената

Каде сме ние, со нашиов актуелен наплив на крв, сперма и пот, зачинети со насилство, пцости и останатите сензации - на еден од споредните театарски колосеци, на кои секогаш се пренасочуваат
возовите што доцнат, вели театрологот Лужина

Насилство, вулгаризми, уличен јазик се' почесто е понудата од сцената на театрите во земјава. Авторите на „таквите“ претстави сметаат дека општеството требало да се преслика на сцената. Други, пак, се категорични дека на сцената на националните театри не може да се сквернави македонскиот литературен јазик. „Касапски кучиња“, „Ова не е американски филм“, „Чикашки перверзии“, „Големите очекувања“ донесоа младешка енергија на нашите сцени, но отворија и многу прашања.

За актерот Ѓорѓи Јолевски, националните театри треба многу да внимаваат на јазикот што го користат.

- Големите театарски куќи не би требало да го промовираат вулгарниот јазик, тоа повеќе им прилега на самостојни театарски групи, кои речиси и да ги нема кај нас. Тој јазик е препознатлив за т.н. „театар на улицата“, но кога големите театри го промовираат, тогаш има конфликт во нивната основна дејност - да ја едуцираат публиката. Театарот е едно од местата каде што македонскиот јазик мора да се негува. Актерите се амбасадори на нашиот јазик, а нам ни се заканува да го загубиме и тоа е страшно. Ако не зборуваме во театрите и во училиштата правилно, тогаш каде? - прашува Јолевски.

За театрологот Јелена Лужина, вулгарниот јазик во нашите театри е одлика на т.н. нова европска драма.

- Театарскиот тренд, кој како своевиден „насилнички мејнстрим“ успеал да ги маркира театарските сцени во текот на 90-тите години, ја наметна драматургијата што во недостиг на „попаметна“ квалификација, критичарите и театролозите ја нарекоа драматургија на крв, сперма и пот, односно, на сите видови телесни излачувања. Обидувајќи се да избегаат од емоциите, во текот на мачните 90-ти години драматургијата и театарот „забегаа“ накај насилството и физиологијата. Кога ги читате или ги гледате дури и најдобрите автори од таа фаза - Сара Кејн, Марк Рејвенхил, Мариус фон Мајернбург, Василиј Сигарев - таа физиологија и тоа насилство едновремено ќе ве згрозуваат, плашат, разгневуваат. Попатно, кон трендот инклинираше безмалку сиот опус на Дејан Дуковски. Неговиот странски успех најтесно е сврзан токму со трендовскиот подем кон кој успешно се приклучил - смета Лужина.

Билјана Срблјановиќ, Тена Штивичиќ се репрезенти на новиот европски бран, додава Лужина.

- Е, каде сме тука ние, со нашиов актуелен наплив на крв, сперма и пот, зачинети со насилство, пцости и останатите сензации? На еден од споредните театарски колосеци, на кои секогаш се пренасочуваат возовите што доцнат - вели главниот истражувач во Институтот за театрологија, при ФДУ.

Според директорот на Македонскиот народен театар, Сашо Миленковски, младите режисери треба да користат јазик што ќе им донесе нов сценски квалитет.

- Јазикот на секој народ е стожер на неговата особеност, медиум во кој живее мислата - извор на договори и недоразбирања. Јазикот може да биде и света земја на промислата на еден народ. Но, тој е жива материја, носи и амалгам на семантички променети значења, кои се во доменот на духот на времето, но и во доменот на колоквијалната мода. Во слободна земја, јазикот е израз на слободата, од што произлегува негово слободно користење на сопствен ризик. Ги охрабрувам младите режисери во ревизија на сценскиот јазик доколку тоа им носи нов сценски квалитет, нова онтолошка диоптрија. А како директор, мислам дека модата не е во мода - вели Миленковски.

Да се дозира употребата на уличниот јазик таму каде што навистина има функција, смета директорот на Драмски, Бранко Ѓорчев. Последната претстава на таа сцена - „Касапски кучиња“ во режија на Бојан Зафировски била неопходна за Драмски да има побогат репертоар, но овој театар нема да продолжи со таа тенденција.

- Идејата на „Касапски кучиња“ беше да направи синтеза со филмската уметност, зашто двете се многу поврзани и најчесто филмот се потпира на драмски текстови. Ние сакавме да го направиме обратното. Драмски театар е граѓански репертоарен театар. На репертоарот имаме претстави од различен жанр и внимаваме на јазикот. Примерот со „Касапски кучиња“ беше еден од тие видови жанрови, но никако нема да стане тенденција. Младите одлично реагираат на претставата, но нема да продолжиме со таков тип претстави и тоа да биде тенденција. Некои театри сакаат на таков начин да се додворат на публиката и сметаат дека таа тоа го сака. Во наредниот период ќе се занимаваме повеќе со класика, зашто на нашиот репертоар ја има малку. Одамна не сме поставиле ново дело - објаснува Ѓорчев.

Тој додава дека во наредниот период Драмски театар ќе се занимава со поинаков театар. Режисерот Златко Славенски ќе постави претстава под наслов „Супер нова“, која ќе сублимира неколку автори.

Среба Пашовска

- Во македонската кинематографија има филмски остварувања кои по својот квалитет се рамни на европските лауреати. Вака се обрати амбасадорот на Европската унија во Македонија, Ерван Фуере, на отворањето на фестивалот "Синедејс" во петокот. Фестивалот во МКЦ започна со годинашниот победник во Кан, романскиот "4 месеци, 3 недели, 2 дена" на режисерот Кристијан Мунгиу, а продолжува со интересна и силна натпреварувачка програма. Вечерва (19,30 ч.) во кино "Фросина" ќе игра босанско-хрватскиот "Армин", годинешното филмско изненадување во регионот. Филмот на Огњен Свиличиќ раскажува "мала" приказна за татко и син кои одат од Босна во Загреб, на аудиција за германски филм. Од филмовите во конкуренција, вечерва (22 ч.) ќе го видиме и унгарскиот "Свеж воздух", на Агнес Кочиш.

Во неофицијалната програма денеска ќе играат албанскиот "Магично око" на Кујтим Чашку, и францускиот "Два дена во Париз" на Џули Делпи. Интересно е што оваа љубовна комедија е комплетно дело на Делпи, која го режира, монтира, ја игра главната улога, го напиша сценариото и ја компонираше музиката.

Под мотото "Гладни за филм, добар апетит" до 23 ноември на Фестивалот ќе бидат прикажани околу 40 филмови од 22 европски земји. На последниот фестивалски ден ќе бидат доделени наградите - Златна ѕвезда за најдобар филм, Сребрена ѕвезда за најдобра режија, две сини ѕвезди - за сценарио и за актерско остварување и Специјална награда Златно сонце за иновативност за филмовите од Регионалната програма "Балкан-линк".

За наградите ќе одлучи меѓународно жирито - Макс Азуле, претседател, и членовите, Станислав Семерџиев и Антонио Митриќески. Билетите се движат од 80 до 150 денари.

(Де.Т.)
Фото: Д. АНДОНОВСКИ

Директно, сурово, без пардон, се "продава" поетичност, љубов, патетичност во споменот... Оттука, неморалноста е до нас видливо прикажана, во случјов, многу блиску, со нас, на малата сцена на НТ "Антон Панов" од Струмица

Целосна и разоткриена слика на хипокритичното, со времиња затскриено во деловите на суштеството кое себеси се нарекува хомосапиенс и сето тоа покриено со неверојатна саркастичност и (само)иронија, ниски страсти, завидливост, рушење на индивидуалноста... Сиот срам на малиот човек (граѓанин), изведен на една свадбена маса, на која јадат, пијат, "се смеат" и навидум срамливо се разгледуваат карикирани ликови, е, вусшност, "Малгораѓанската свадба" на Бертолт Брехт. Директно, сурово, без пардон, се "продава" поетичност, љубов, патетичност во споменот... Оттука, неморалноста е до нас видливо прикажана, во случајов, многу блиску, со нас, на малата сцена на НТ "Антон Панов" од Струмица. Луѓето кои сето тоа го правеа за нас и не забавуваа уште еднаш не потсетија на нашата затскриена длабочина - да мислиме, да го правиме она што би му наштетило другому...

Во тој контекст засебната игра на дел од ансамблот присутен на сцената, функционираше точно, по идеја на режисерот, гостин од Бугарија, Гаро Ашикјан.

Сепак, во актерска смисла, па до некаде и во мизансценскиот режисерски концепт, како да фалеше флуидност меѓу актерите, или поточно компактност на енергијата која кружи и создава еден целосен театарски проект. Во оваа смисла од актерскиот тим, малку "подзастануваа" Јасмина Вучкова, како Невестата, Ванчо Василев и на моменти искусниот Кире Георгиев. Интересна, специфична крајно вербално редуцирана ролја, успешно оствари Тинче Ристеска.

Карактеристичен по својата надменост, лик изгради Ангелина Тренчева, свој простор актерски по енергија си создаде и Кољо Черкезов како пријателот на младоженецот... Со главниот лик успешно се справи актерот Васил Михаил, иако на моменти неговата енергичност, со која требаше константно да владее на сцената, имаше амплитудни размери, но во секој случај тоа не беше лошо искреирана улога. Ванчо Крстевски го носеше својот лик низ лавиринтите на скромноста, интровертноста и експлицидно прикажаната болка, остварувајќи само навидум "епизода" која функционираше во целиот контекст, а Оливера Аризанова Манзберт, како негова жена, пак, оствари луцидно карикиран лик - нервчик...

Значи, актерската игра го даде саканиот резултат на гледлива претстава, но останува впечатокот дека во вербалниот дел некои актери мора што поскоро да се ослободат од примесите на формата која ја носи струмичкиот дијалект (ова особено важи за Јасмина Вучкова, Ванчо Василев, Васил Михаил, а до некаде и за Кољо Черкезов и Кире Георгиев)...

Вклопено со режисеркиот концепт и идеја, Гаро Ашикјан, ја создава и руинираната сцена (целата од дрво со расклатени столчиња и маси и орман кој не се отвора) која кореспондира со руинираната слика на Брехтовата Свадба.

Борче ГРОЗДАНОВ- Вечер