ДА ГО ПОЧИТУВАМЕ И ЉУБИМЕ УЧИТЕЛОТ

          За нашата Црква до крајот на векот, постои еден, единствен предизвик и подвиг: да се зачува Преданието на исихазмот во Македонија, што е наш долг кон Свети Григориј Палама и кон Света Гора. Што значи тоа? Да се раѓаат духовни чеда - носители и сведоци на тоа Предание. Жртвата не е значајна. Само да е богоугодна и само како таква Бог да ја прима. А украсени со просветленоста? Сè друго е лесно и за сè друго ќе најдеме решение, препознавајќи ја Божјата волја и имајќи сила да ја твориме. И да не заборавиме, секој дар преку Неа го добиваме. Името Ѝ е убаво, Богородица и секогаш Дева Марија.
Основен предуслов?- Духовен отец. По можност, искусен патеводител. Човек којшто доволно го очистил и го ослободил своето срце од страстите. Просветлен ум.
Знак?
- Неговиот ум слободно влегува и излегува од срцето и непречено и со плач го следи текот на Исусовата молитва во него. Господи Исусе Христе...
Друг знак?
- Него демонот не може да го нападне директно однатре преку страстите, во форма на помисли и чувства. Нападот врз него се случува само однадвор, во видлив облик, најчесто преку човек. Страстите не се докрај преобразени и за да се разбудат мора да постои силен предизвик.
Пример?
- Наместо помисла за жена - жена. Наместо помисла за пари - пари. Наместо помисла за слава - слава. Јавно непријателство и омраза. Бог допушта толку колку што човек може да поднесе. Нападот се случува за духовно восовршување, а не за паѓање. Кажаното воопшто не е наивно и опасноста од пад е реална. Искушенија што не можат да ги сфатат оние што допрва треба да си го чистат своето срце и на коишто нападот им се случува одвнатре.
Уште еден знак?
- Подвигот на љубовта како единствен премин од просветлување кон обожување. А јас, пак, ви велам: Љубете ги непријателите свои, благословувајте ги оние што ве колнат, правете им добро на оние што ве мразат и молете се за оние што ве навредуваат и ве гонат. Премин.
Друг предуслов?
- Духовно чедо со слободен и освестен духовен подвиг. Што значи тоа? Прво, проверка на сите помисли, чувства и желби, само со духовниот отец. Не: паралелни односи. Второ, правилна исповед. Го чистиме своето срце, а не туѓото. И трето, нагласен аскетски подвиг до отворањето на срцето... Сето тоа се случува во рамките на она: последно место и слуга на сите. Затоа што ниту еден волев аскетски подвиг, па колкав и да е тој, не може да го очисти срцето толку суштински колку што тоа може да го направи неправедното страдање, понижувањето, навредливиот збор...
Прва и привремена цел?
- Значително уништување на суетата, гордоста, високото мислење за самите себе, мнението - основната многуимена страст којашто го држи срцето заробено и затворено за пристап на умот во него.
- Откривање на местото на срцето и здобивање на умно-срдечна молитва. Потоа човекот е слободен да постапува во љубовта, иако сигурно нема секогаш да биде сфатен, дури и од најблиските. Патот се стеснува. Заветите и послушанието ѝ се подредуваат на личната грижа за молитвено тихување, исихија. Одговорноста е голема, но и ризикот е скоро редовно неизбежен. Житија на Светиите. Колку за благословот од Старецот.
Вистинско духовно чедо?
- Го следи својот духовен отец во сите напади против него, до самиот Крст.
Примери?
- Многубројни!
Лажно духовно чедо?
- Отпаѓа од духовниот отец.
Начин?
- Се соблазнува од видливите облици на напади врз духовниот отец. Не од видено, туку од слушнато. Оној којшто не успева да го турне духовниот отец, се одмаздува, предизвикувајќи пад на духовното чедо. Инаку, според духовниот закон првото ќе беше доволно за сè друго да се растури. Името му е клеветник. Зарем самиот себеси ќе се обвини! Но треба и погодна почва за ’ртење на злото семе: неисполнување на трите монашки правила, особено на првото, како и желба за световна слава, во што се состои болеста, што е и очигледно.
Основниот проблем што се поставува пред духовното чедо во периодот на очистување на срцето од страстите не е во тоа дали духовниот отец некаде греши, туку е во тоа дали духовното чедо го љуби својот духовен отец. Таман работа ако Преданието на духовниот живот во Православната Црква зависеше само од светоста на духовниот отец - Апокалипсата ќе беше историски мината. Ако духовниот отец е свет, тоа е многу добро; но подвигот е секогаш личен. И воопшто: основниот христијански проблем во сите етапи од духовниот развој не е во тоа дали нашиот ближен греши кон нас, туку е во тоа дали ние го љубиме него.
Но пред да го преземе тој последен чекор на отпаѓање, духовното чедо мора да ги има предвид трите духовни и аскетски правила:
а) Не е препорачливо за духовното чедо да го напушти својот духовен отец пред да го открие местото на срцето и пред, во така отвореното срце, да го симне својот ум, што значи, пред да го добие дарот на умно-срдечната молитва. Кој ќе го стори тоа, се наоѓа во голема опасност никогаш да не влезе зад завесата и покривалото никогаш да не падне од неговиот ум и срце. Кој, пак, го достигнал степенот на просветленост на умот или аскетската умно-срдечна молитва, слободен е да се оддалечи од својот Старец или да остане со него, во зависност од тоа дали тој ќе му обезбеди услови за молитвено тихување или не. Постои уште една причина - повикот на Црквата. Но, љубовта помеѓу Старецот и духовното чедо останува.
б) Ако некој се осмели, од нему познати причини коишто од некоја гледна точка можат да бидат и оправдани, да го напушти својот духовен отец, пред да го открие местото на срцето, не треба да очајува и не треба да губи надеж. Само, должен е повторно да почне сè од почеток. Односно, неопходно е да најде друг опитен духовен отец на кого безрезервно ќе му се предаде под духовно раководство, пребивајќи во смиреност и послушност и чекајќи го дарот Божји на отворањето на срцето. За таквата постапка, со сигурност нека знае дека има благослов и од Бога и од духовниот отец кого го остава. Она за што никогаш и никој не може да има благослов, ниту од ангел од небото, е кога некој со затворено срце и непросветлен ум ќе почне духовно да се самораководи, а згора на тоа ќе се дрзне и други да раководи.
в) Треба да се внимава и на следново: не е исто кога некој ќе дојде да поседи во манастир неколку дена или два-три месеци и реши да си замине и кога некој во манастирот престојува две-три години, па си замине. Особено ако станал расофорен монах или добил голема схима и се замонашил или, пак, е ракоположен во некој свештенички чин. Бидејќи, големата схима и свештеничкиот чин бараат и внатрешно духовно и канонско покритие, коешто најчесто не постои. Ако духовниот отец ја има таа слобода пред Бога и ја презел одговорноста врз себе, давајќи некому голема схима, а тој не е ни наблизу до умно-срдечната молитва и дури го ракоположил за свештеник, а тој, покрај духовните, има и апсолутни канонски пречки за тоа, тогаш тој прави голем грев и покажува голема гордост и неблагодарност одвојувајќи се од својот духовен отец преку кого ги добил најголемите дарови Божји. Прво, ги активира сите канонски и духовни пречки што го обессилуваат неговиот монашки и свештенички чин. Второ, каде ќе најде друг духовен отец кој сите негови недостатоци ќе ги покрие со својата големина. Само оној духовен отец којшто нема никакви канонски пречки за својот свештенички чин и чијшто ум невидливо богослужи на олтарот на неговото очистено срце може да го покрие таквиот. Друг никој! Затоа што тој единствен може да го претрпи нападот од искушенијата соодветни на гревовите што ги покрил кај своето духовно чедо. Кој има уши да слуша, нека чуе!
Исто така, многувековното искуство покажало дека сите што го напуштиле својот духовен отец, скоро редовно се обидуваат самите духовно да се раководат, во што и се состои болеста. Во најдобар случај, наизглед се ставаат под закрила на друг духовник, когошто во суштина не го почитуваат и со кого немаат соодветен личносен однос, а кој, пак, од друга страна, со самиот чин на нивното прифаќање, покажува дека не знае што прави.
Тоа се трите духовни и аскетки правила коишто неодминливо важат за сите, за мене и за тебе. Дарот на умно-срдечната молитва не е магиски чин скриен под плаштот на некаков аскетизам, туку е дар Божји што се добива во личносен однос со духовниот отец, особено ако тој е носител на тој дар. Тоа е Преданието.
Ти остана ли малку искреност? Погледни во своето срце. Спореди го досега напишаното од Светите отци со неговата состојба. Ти се откри ли местото на срцето или не? Привлечен ли е умот молитвено внатре во него од пројавувањето на благодатта или сè уште не е? Дали со обидот да влезеш внатре наидуваш на ѕид, темнина и збунетост? Си проверил ли? Не е доцна. Никогаш не е доцна. Само нека биде искрено.
Што се случува кога не се почитуваат овие совети?!
- Одвојување од духовен отец пред отворањето на срцето и крај на тој процес. Сопнување, паѓање и враќање во калта на патот, пред достигнување на првата цел. Онтолошко промашување!
Следствено, непросветленост на умот и произволно духовно самораководење. Незнаење, пак, за исихазмот и неспособност за препознавање на вистинските исихасти. Тоа е причината што зад себе не се остава никаква трага на пишано или усно предание за умно-срдечната молитва. Сè друго може од книга да се прочита и да се научи, а умно-срдечната молитва може само да се живее и за неа може само од опит да се говори.
Озборување, осудување и самооправдување. Хранење со дезинформации и пренесување на истите. Зашто, оној којшто нема сопствен живот го живее животот на другите. Зачудувачка, дури тажна, желба за јавно промовирање. Шетање од место до место и докажување по светот, само заради непознавање на местото на срцето. Наместо бого-словие, техно-словие.
Неспособност за негување или возобновување и градење на личносен однос. Бидејќи со непростувањето и озборувањето не се остава простор (кај своите) и во конкретна средба (во нивно присуство) се случува: неразликување на еретикот од грешникот, на грешникот од гревот. Елитизам. Зилотизам. Неогностицизам. Параноја. Апокалиптички дух. Веќе видено. И веќе тажно.
Поголеми последици? Господ да чува! Затоа, добро е да знаеме каде сме. Лек? Спомни си од каде си паднал и покај се! Во недостиг на сили, пак, човек треба да се воздржи барем од гревот на јавно озборување и осудување. Елементарна аскетска култура за оние што претендираат да станат духовна аристократија и да се занимаваат со небесна политика. Значи, покајание. Јас сум виновен за сè! Господи прости ми! Ве молам, сите простете ми! Господи Исусе Христе помогни ни!...
Да го почитуваме и да го љубиме Учителот. Еден ден на Света Гора кога Григориј беше задлабочен во молитвата кон Бога, одненадеж пред него застана светлозрачен и благолик маж, Свети Јован Богослов, и умилно гледајќи кон него го праша: “Зошто ти, молејќи Му се на Бога, секојпат постојано повторуваш: просветли ја мојата темнина, просветли ја мојата темнина?” Григориј одговори: “Што друго би барал освен тоа: да се просветлам и да познаам како да ја творам Светата волја Негова?” Тогаш Светиот Евангелист му рече: “По волјата на Владетелката на сите, Богородица, отсега јас ќе бидам со тебе неотстапно”.

(извадок од книгата „Слово од Елеуса“ на Митрополитот Струмички Наум, издание на Манастирот на Пресвета Богородица Елеуса, 2001 г.)