Литература

Кон романот „Нишан“ на Блаже Миневски, „Макавеј“, Скопје, 2007

ДАНИЛО КОЦЕВСКИ

Блаже Миневски со своето досегашно творештво зазема видно место во нашата романескна, раскажувачка и драмска литература. Неговите романи „Црниот пердув“ (1989), „Балкан за деца“ (1996), „Требаше да се сликаме пред да се замразиме“ (1998), „Приказна за третиот“ (2002), книгите раскази „Солзи во очите на тате“ (1984), „Ниски вежби“ (1985), „Ледно око“ (1986), „Сезона на глуварките“ (2001), како и повеќето драмски текстови собрани во книгите „Бивши луѓе” (1997) и „Вистински настан” (2003), покажуваат зрел и оформен автор кој перманентно го свртува вниманието на критичката и читателската јавност кај нас. Во контекстот на неговото досегашно творештво, најновиот роман „Нишан“ се наметнува како остварување кое ги синтетизира, продлабочува и открива во една нова димензија сите негови раскажувачки доблести. Тематско-мотивски романот „Нишан“ е лоциран во нашето неодамнешно минато, станува збор за војната (или воениот конфликт од 2001 год.) кој остави многу „нишани“ (белези, лузни) во транзиционата и воопшто поновата историја на Македонија. Но, „Нишан“ нема само метафоричко туку и едно друго, конкретно значење, кое како роман го прави исклучително занимлив и предизвикувачки. На „нишан“ се држат двајца млади луѓе од двете спротиставени страни, еден Македонец и една Албанка, снајперисти, кои секој миг можат да стрелаат еден во друг. Оттука всушност и започнува возбудливата приказна за животот и смртта, за смислата и бесмислата на војувањето, за љубовта и омразата, за самиот чин на победата или поразот. Така, романот добива и една метафоричко-метафизичка димензија.

Наратолошки, тоа е приказна раскажана во прво лице од момчето снајперист. Неговиот монолог, додека меѓусебно се држат на нишан со младата албанка, всушност е чудна, слоевита, напати парадоксална и иреална, напати реална и натуралистичка историја на еден млад живот кој ги доживува сите премрежиња и апсурди на животот. Таа животна сторија се одвива како на филмска лента - од најраното детство кога ги загубува родителите и братот, животот во малото место, малограѓанската средина, заминувањето во Америка во Ајова Сити и следењето на курсот за креативно пишување, силната желба да се биде (писател) или не, враќањето, разочарувањето на човечки и уметнички план. И на крајот, војната, во која смртта е толку блиску и станува свирепа реалност, а не само уметничка (метафизичка) медитација. Сета оваа приказна е раскажана сигурно, убедливо, со разоткривање на сите дамари, несполуки и страдања пред кои е исправен денешниот современ човек. Вештината на раскажувачот се гледа и во фактот што во романот едноставно и спонтано се наметнуваат и прашањата за односот меѓу реалното и иреалното, животната и романескната вистина, за големата лага на фикцијата, но и фиктивноста на некои наши животни сознанија кои ги сметаме за единствено валидни и неприкосновени.

Трауматичното детство на главниот лик, самоубиството на мајката и таткото предадени се раскажувачки експресивно и силно, а таа трауматичност продолжува да го следи низ животот кој постојано го има на некаков фаталистички, непредвидлив, смртоносен нишан. Раскажувањето се одвива на повеќе планови (Ајова Сити и страста за пишување, Италија и островот Синтилија на кој завршува чудната судбина на еден од ликовите, тетка Лета, малограѓанската средина и малиот град кој ја зголемува трауматичноста и чувството на апсурд и промашеност, бројните љубови и мајсторски опишаните еротски сцени, само како можност и залуден обид да се избега од себе си). Главниот лик е писател, пишува раскази, а првиот негов роман е романот „Нишан“. Така, се мешаат раскажувачките планови, од текстот што се пишува се распознаваат бројните палимпсести како враќање во историјата на литературата и светски познатите ликови и херои, особено женските ликови, кои се миксуваат во една нова наратолошка структура. Расказот кој го пишува за соученичката Липика, наставничката по литература Цутика, потоа оној на мајката, како и ликот на тетка Лета, се далечно ехо на Ема Бовари, Наташа Ростова или Ана Каренина. Кога на крајот, главниот јунак по долгото држење „на нишан“ го испукува смртоносниот куршум, како да станува беспредметен стравот или размислувањето за животот и смртта: во еден миг може и живиот да се почувствува мртов, особено ако веќе не постои никој кој би можел да му каже - дека е жив! Иронијата и црно-хуморното сликање така својствени за Миневски, овде се доведени до климакс.

Станува збор за еден слоевит, наратолошко и тематско-мотивски комплексен роман, кој не бега од реалноста и од внатрешните и надворешните конфликти и апсурди со кои сме соочени. Напротив, тие се опсервирани и прекршени низ една универзална, општочовечка димензија. Во тоа е и мајсторството на овој автор, но и уште еднаш потврдената зрелост на новиот македонски роман.
 

Посети:{moshits}

Поезија од Јирки Киискинен и Фиона Сампсон, проза од Том Петсинис, есеите "Црнила како национална драма" од Јелена Лужина и "Новото лице на театарската музеологија" од Ана Стојаноска, осврти на Златко Теодосиевски и Влатко Галевски ("Превртено", "Јас сум од Титов Велес" и "Сенки")...

Ова се дел од содржините на новиот 57. број на интернет списанието "Блесок". Покрај другото, на страниците на првото македонско интернет списание може да се прочитаат и критиките на Сенди Форбс и Ник Ричардсон, освртот за Циркус Еуропиа...

(Де.Т.)

 04. 01. 2007 г.

УТРЕ СЕ ПРАЗНУВА ГОЛЕМИОТ СВЕТИТЕЛ

- Исцелителот, лекарот, чудотворецот Свети Наум Охридски (830-910), чиј ден се прославува в сабота, јавноста мора да го запознае и како поет, химнограф, како еден од најистакнатите средновековни книжевници, вели доц. д-р Виолета Мартиновска, експерт по средновековна книжевност

- Исцелителот, лекарот, чудотворецот Свети Наум Охридски (830-910), чиј ден се прославува в сабота, јавноста мора да го запознае и како поет, химнограф, како еден од најистакнатите средновековни книжевници, вели доц. д-р Виолета Мартиновска, експерт по средновековна книжевност. По нејзиното откритие дека Свети Наум е поет и книжевник, кое пред една година го објави во книгата "Поетот и просветител Свети Наум Охридски" (издание на "Современост"), веќе настана корекција на учебниците по историја и литература. На Филолошкиот факултет, на Катедрата по средновековна книжевност веќе е внесен и податокот дека Свети Наум бил книжевник.

-Со делата на Св. Наум, на средновековниот пиедестал се добива уште еден знаменит средновековен автор чие пишано творештво е мошне важно. Негово најпознато дело е Канонот посветен на апостол Андреј. За наша голема среќа, досега имаме пронајдено неколку преписи од ова дело и тоа од 13, 14 и 15 век. Преписот од Канонот од 13 век се чува во манастирот Зограф на Света Гора, од 14 век се наоѓа во Москва, а оној од 15 век се наоѓа во Народната библиотека во Софија. Во преписот во акростих е соопштено името на авторот што е малку чудно, а тоа е податок плус дека Свети Наум бил врвен автор. Канонот е најобемната химнографска и најспецифична форма на креативно, поетско изразување во средновековните книжевни жанрови. Ако Свети Наум напишал таков обемен и специфичен Канон, тогаш претходно сигурно напишал некои поедноставни дела. Од друга страна како духовен собрат на Свети Климент Охридски не е можно да учествува во сите активности со овој светец кој патем е и книжевник, а и тој да не биде исто така. Скромниот, повлечен Свети Наум го добива конечно своето заслужено книжевно место, вели Мартиновска.

Таа е една од ретките медиевисти, проучувачи на средновековни ракописи во Македонија. Вработена е во НУБ "Свети Климент Охридски" каде патем нема ниту едно оригинално дело од Свети Наум.

-Библиотеката сепак може да се пофали со околу 300 оригинални средновековни ракописи. Процесот на реституција мора да отпочне, иако не знам какви би биле резултатите. Нашите институции многу малку внимание обрнуваат на проучувањето на средновековните ракописи и нивното значење, особено ако се знае дека во тој период се славните Свети Кирил и Методи, Свети Климент и Наум, вели Мартиновска. Таа додава дека во средновековните ракописи имаме доказ за книжевниот, историскиот, социјалниот, образовниот, воспитниот континуитет на овие простори.

-Еден ракопис крие толку многу тајни, толку многу вистини за нашето постоење, па голема штета е тие тајни да останат неоткриени, или други да ги откриваат и да ги интерпретираат на свој начин и преку свое читање, вели Мартиновска. Таа сепак е оптимист дека во годините што доаѓаат ќе се обрне внимание и на медиевистиката и на средновековните ракописи, дела на познатите македонски светци со кои што толку се гордееме, а светските библиотеки и архиви ги чуваат и ги истражуваат нивните оригинални ракописи. Мартиновска како научник - истражувач апелира до институциите во државава да се подотворат и да не се плашат од истражување и од нови податоци. Таа го пренесува нејзиното последно искуство во Охрид каде ја проучува ракописната традиција во охридските библиотеки. Таму наишла на затворени врати и одбивање за соработка.

- Г. Тимотеј го одби моето барање за пристап до ракописите, па сега се снаоѓам по свои канали. Иако не ми е јасно каква штета може да се предизвика и каков страв може да постои од тоа да ги проучиме ракописите што ги поседуваме. На тој начин барем ќе бидат средени и истражени, вели Мартиновска.

Зошто Свети Наум се слави два пати?
Народот го слави празникот посветен на Свети Наум двапати во годината. Еднаш на 5 јануари и втор пат на 3 јули. Со одлука на Охридскиот архиепископ Јоасаф во мај 1740 година донесена е одлука - да се премести чествувањето на Свети Наум од 5 јануари на 3 јули. Тоа е вештачки направено со одлука. Со посланието се објаснуваат причините зошто чествувањето е предатирано. Мартиновска вели дека причините биле практични: поради зимските услови и поради близината на празникот Божик.

Анита ЈОВАНОСКА
Фото: Ѕ. ПЛАВЕВСКИ

Извор: Вечер

ТЕМПЛУМ ЈА ДОДЕЛИ НАГРАДАТА "НОВИТЕ"

Пријавена под псевдонимот Галијана Маркова, средновечна монахиња која одлучи да остане анонимна е годинашен добитник на наградата за најдобар дебитантски ракопис на "Темплум"

Монахињата со псевдоним Галијана Маркова и делото "Полигони" е годинашен добитник на наградата "Новите" за најдобар дебитантски ракопис на книгоиздателството "Темплум".

По минатогодишниот добитник Алекс Букарски, годинава најверојатно нема да дознаеме кој се крие зад псевдонимот Галијана Петрова. Таа е монахиња и одучила воопшто да не привлекува публицитет со добивањето на оваа награда. Вчера на доделувањето на признанието, во Културниот центар "Точка", монахињата ја испрати, како што се претстави, нејзиниот организатор за проекти. Наградата ја врачи претставник од Комерцијална банка.

Никола Гелевски, директорот на Темплум, во обрзложението за наградата вели дека Галијана Маркова е мошне артикулиран и комплексен автор кој владее со различни книжевни регистри.

- Личноста која стои зад Галијана Маркова е монахиња. Чувствувам потреба тоа да го соопштам зашто мислам дека и литературата е своевидно монаштво или барем обид за себезатворање, а со цел да се откријат некои сосема други светови, во себе и отаде себе. Маркова не е случаен автор паднат во поетска екстазаа или допрен од Бога. Таа повеќе наликува на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за можеби да добие само шака кал... Со тоа Маркова можеби ја потврдува насетената (но кај нас никогаш доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е спремен на ризичното лишување од воздух - може да замине подалеку и подлабоко, додава Гелевски.

Годинава пристигнале 14 прозни дебитантски ракописи. Одлучуваше жирито во состав: Никола Гелевски, Владимир Јанковски, Роберт Алаѓозовски, Искра Гешоска и Бранко Прља.

(А.Ј.)- Вечер

 „Полигони“ добитник на наградата за дебитант на „Темплум“

„Полигони“ (како некакви мали вежбалишта) е збирка прозни и поетски записи на Галијана Маркова

НЕВЕНА ПОПОВСКА-Утрински весник

„Полигони“ (како некакви мали вежбалишта“ е наслов на збирката прозни (плус неколку поетски, а вкупно ги има 79 на број) записи на Галијана Маркова е годинешен добитник на наградата „Новите“ што „Темплум“ ја доделува веќе втора година. Наградата ја доделува жири-комисијата во состав: Никола Гелевски, Владимир Јанковски, Роберт Алаѓозовски, Искра Гешоска и Бранко Прља. Во образложението на комисијата меѓу другото се вели: „ Станува збор за рефлексивна проза (не баш типична за македонската книжевност), или за одреден тип на фрагментаризирано раскажување, толку карактеристично за постмодернистичките стратегии. Но, „рефлексивноста“ на Маркова не е некакво исклучиво филозофско, интелектуално, „суво“ промислување на (мета)физичката (не)стварност околу нас, туку таа рефлексивност е длабоко проникната ем во поетското ем во драмското чувствување на светот. Во случајот на Галијана Маркова, станува збор за мошне артикулиран и комплексен автор кој владее со различни книжевни регистри. Маркова не е случаен автор паднат во „поетска екстаза“ или „допрен од бога“. Таа повеќе наликува на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за можеби да добие само шака кал...Со тоа Маркова можеби ја потврдува насетената (но кај нас никогаш доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е спремен на ризичното личување од воздух-може да замине подалеку и подлабоко.“

„Личноста која стои зад Галијана Маркова е монахиња“, рече Никола Гелевски, кој појасни дека ова го соопштува пред се поради тоа што смета дека и литературата е своевидно монаштво или барем обид за себезатворање, а со цел да се откријат некои сосема други светови, во себе и отаде себе.

На годинашниот конкурс на „Темплум“ за најдобар дебитантски ракопис „Новите!“ пристигнале вкупно 14 ракописи. Жири-комисијата одржала четири работни состаноци и во најтесен избор за наградата влегле пет ракописи, еден роман и четири збирки раскази: „Светлите души на мојот Истанбул“ Фил Торта, „Сладолед“ од Жанета Станоевска, „Раскази“ од Дозгулпмудс Доз, „Писателот Варски и други раскази“ од Душко Гошевски и „Полигони“ од Галијана Маркова.

Наградата се состои од печатење на најдобриот ракопис и паричен износ од 1000 евра, за кој спонзор е „Комерцијална банка“ АД-Скопје.
 

  Книга што ги возбудува книжевните кругови (02.03.2008)

Книгата „Полигони“ ,потпишана со псевдонимот Галијана Маркова, која ја понесе наградата за најдобра дебитантска прозна книга на издавачката куќа „Темплум“, за два месеца од објавувањето доживеа мал читателски бум, велат од издавачката куќа „Темплум“. Книгата, зад која стои сестра Макрина, игуменија на беровскиот манастир „Св. Архангел Михаил“, одлично се продава во книжарниците и е четиво што во моментов е неодминлив дел од разговорите во книжевните кругови. - Сметам дека оваа книга ќе остави траен белег во македонската прозна традиција - вели Владимир Јанковски од „Темплум“. Според него, фактот што книгата ја доби наградата „Новите“ и го овозможи првичниот публицитет бидејќи тоа што е медиумски експонирано тоа и привлекува повеќе читатели. - Интересна е ситуацијата со „Полигони“ бидејќи авторката е монахиња и живее во изолација. Таа дури и не дојде на доделувањето на наградата. Со тоа придонесе книгата да ја следи одредена доза нејасност и мистичност, што е особено тешко во едно вакво мало општество во кое сите се познаваат - коментира Јанковски. „Полигони“ е збирка од 79 прозни и од неколку поетски записи. Иако Галијана Маркова е измислена личност, нејзините записи не се измислени. „Всушност, толку прецизно се замислени и осмислени што, во целата нивна божемна измисленост, како да добиваат свој посебен живот. Како што и самата Галијана постои исклучително низ сопствените записи. Та така нејзината тетовирана кожа ја изнесуваме на пазар со намера да се вмрежат врежувањата...“, забележуваат издавачите. Критиката оцени дека Маркова не е случаен автор паднат во „поетска екстаза“ или „допрен од бога“. „Маркова повеќе личи на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за, можеби, да добие само грст кал... Со тоа Маркова, можеби, ја потврдува насетената (но, кај нас никогаш не доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е подготвен на ризичното лишување од воздух - може да замине подалеку и подлабоко“, оценија критичарите.

И. В.

Посети: {moshits}