Литература

Поезија од Јирки Киискинен и Фиона Сампсон, проза од Том Петсинис, есеите "Црнила како национална драма" од Јелена Лужина и "Новото лице на театарската музеологија" од Ана Стојаноска, осврти на Златко Теодосиевски и Влатко Галевски ("Превртено", "Јас сум од Титов Велес" и "Сенки")...

Ова се дел од содржините на новиот 57. број на интернет списанието "Блесок". Покрај другото, на страниците на првото македонско интернет списание може да се прочитаат и критиките на Сенди Форбс и Ник Ричардсон, освртот за Циркус Еуропиа...

(Де.Т.)

 04. 01. 2007 г.

УТРЕ СЕ ПРАЗНУВА ГОЛЕМИОТ СВЕТИТЕЛ

- Исцелителот, лекарот, чудотворецот Свети Наум Охридски (830-910), чиј ден се прославува в сабота, јавноста мора да го запознае и како поет, химнограф, како еден од најистакнатите средновековни книжевници, вели доц. д-р Виолета Мартиновска, експерт по средновековна книжевност

- Исцелителот, лекарот, чудотворецот Свети Наум Охридски (830-910), чиј ден се прославува в сабота, јавноста мора да го запознае и како поет, химнограф, како еден од најистакнатите средновековни книжевници, вели доц. д-р Виолета Мартиновска, експерт по средновековна книжевност. По нејзиното откритие дека Свети Наум е поет и книжевник, кое пред една година го објави во книгата "Поетот и просветител Свети Наум Охридски" (издание на "Современост"), веќе настана корекција на учебниците по историја и литература. На Филолошкиот факултет, на Катедрата по средновековна книжевност веќе е внесен и податокот дека Свети Наум бил книжевник.

-Со делата на Св. Наум, на средновековниот пиедестал се добива уште еден знаменит средновековен автор чие пишано творештво е мошне важно. Негово најпознато дело е Канонот посветен на апостол Андреј. За наша голема среќа, досега имаме пронајдено неколку преписи од ова дело и тоа од 13, 14 и 15 век. Преписот од Канонот од 13 век се чува во манастирот Зограф на Света Гора, од 14 век се наоѓа во Москва, а оној од 15 век се наоѓа во Народната библиотека во Софија. Во преписот во акростих е соопштено името на авторот што е малку чудно, а тоа е податок плус дека Свети Наум бил врвен автор. Канонот е најобемната химнографска и најспецифична форма на креативно, поетско изразување во средновековните книжевни жанрови. Ако Свети Наум напишал таков обемен и специфичен Канон, тогаш претходно сигурно напишал некои поедноставни дела. Од друга страна како духовен собрат на Свети Климент Охридски не е можно да учествува во сите активности со овој светец кој патем е и книжевник, а и тој да не биде исто така. Скромниот, повлечен Свети Наум го добива конечно своето заслужено книжевно место, вели Мартиновска.

Таа е една од ретките медиевисти, проучувачи на средновековни ракописи во Македонија. Вработена е во НУБ "Свети Климент Охридски" каде патем нема ниту едно оригинално дело од Свети Наум.

-Библиотеката сепак може да се пофали со околу 300 оригинални средновековни ракописи. Процесот на реституција мора да отпочне, иако не знам какви би биле резултатите. Нашите институции многу малку внимание обрнуваат на проучувањето на средновековните ракописи и нивното значење, особено ако се знае дека во тој период се славните Свети Кирил и Методи, Свети Климент и Наум, вели Мартиновска. Таа додава дека во средновековните ракописи имаме доказ за книжевниот, историскиот, социјалниот, образовниот, воспитниот континуитет на овие простори.

-Еден ракопис крие толку многу тајни, толку многу вистини за нашето постоење, па голема штета е тие тајни да останат неоткриени, или други да ги откриваат и да ги интерпретираат на свој начин и преку свое читање, вели Мартиновска. Таа сепак е оптимист дека во годините што доаѓаат ќе се обрне внимание и на медиевистиката и на средновековните ракописи, дела на познатите македонски светци со кои што толку се гордееме, а светските библиотеки и архиви ги чуваат и ги истражуваат нивните оригинални ракописи. Мартиновска како научник - истражувач апелира до институциите во државава да се подотворат и да не се плашат од истражување и од нови податоци. Таа го пренесува нејзиното последно искуство во Охрид каде ја проучува ракописната традиција во охридските библиотеки. Таму наишла на затворени врати и одбивање за соработка.

- Г. Тимотеј го одби моето барање за пристап до ракописите, па сега се снаоѓам по свои канали. Иако не ми е јасно каква штета може да се предизвика и каков страв може да постои од тоа да ги проучиме ракописите што ги поседуваме. На тој начин барем ќе бидат средени и истражени, вели Мартиновска.

Зошто Свети Наум се слави два пати?
Народот го слави празникот посветен на Свети Наум двапати во годината. Еднаш на 5 јануари и втор пат на 3 јули. Со одлука на Охридскиот архиепископ Јоасаф во мај 1740 година донесена е одлука - да се премести чествувањето на Свети Наум од 5 јануари на 3 јули. Тоа е вештачки направено со одлука. Со посланието се објаснуваат причините зошто чествувањето е предатирано. Мартиновска вели дека причините биле практични: поради зимските услови и поради близината на празникот Божик.

Анита ЈОВАНОСКА
Фото: Ѕ. ПЛАВЕВСКИ

Извор: Вечер

ТЕМПЛУМ ЈА ДОДЕЛИ НАГРАДАТА "НОВИТЕ"

Пријавена под псевдонимот Галијана Маркова, средновечна монахиња која одлучи да остане анонимна е годинашен добитник на наградата за најдобар дебитантски ракопис на "Темплум"

Монахињата со псевдоним Галијана Маркова и делото "Полигони" е годинашен добитник на наградата "Новите" за најдобар дебитантски ракопис на книгоиздателството "Темплум".

По минатогодишниот добитник Алекс Букарски, годинава најверојатно нема да дознаеме кој се крие зад псевдонимот Галијана Петрова. Таа е монахиња и одучила воопшто да не привлекува публицитет со добивањето на оваа награда. Вчера на доделувањето на признанието, во Културниот центар "Точка", монахињата ја испрати, како што се претстави, нејзиниот организатор за проекти. Наградата ја врачи претставник од Комерцијална банка.

Никола Гелевски, директорот на Темплум, во обрзложението за наградата вели дека Галијана Маркова е мошне артикулиран и комплексен автор кој владее со различни книжевни регистри.

- Личноста која стои зад Галијана Маркова е монахиња. Чувствувам потреба тоа да го соопштам зашто мислам дека и литературата е своевидно монаштво или барем обид за себезатворање, а со цел да се откријат некои сосема други светови, во себе и отаде себе. Маркова не е случаен автор паднат во поетска екстазаа или допрен од Бога. Таа повеќе наликува на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за можеби да добие само шака кал... Со тоа Маркова можеби ја потврдува насетената (но кај нас никогаш доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е спремен на ризичното лишување од воздух - може да замине подалеку и подлабоко, додава Гелевски.

Годинава пристигнале 14 прозни дебитантски ракописи. Одлучуваше жирито во состав: Никола Гелевски, Владимир Јанковски, Роберт Алаѓозовски, Искра Гешоска и Бранко Прља.

(А.Ј.)- Вечер

 „Полигони“ добитник на наградата за дебитант на „Темплум“

„Полигони“ (како некакви мали вежбалишта) е збирка прозни и поетски записи на Галијана Маркова

НЕВЕНА ПОПОВСКА-Утрински весник

„Полигони“ (како некакви мали вежбалишта“ е наслов на збирката прозни (плус неколку поетски, а вкупно ги има 79 на број) записи на Галијана Маркова е годинешен добитник на наградата „Новите“ што „Темплум“ ја доделува веќе втора година. Наградата ја доделува жири-комисијата во состав: Никола Гелевски, Владимир Јанковски, Роберт Алаѓозовски, Искра Гешоска и Бранко Прља. Во образложението на комисијата меѓу другото се вели: „ Станува збор за рефлексивна проза (не баш типична за македонската книжевност), или за одреден тип на фрагментаризирано раскажување, толку карактеристично за постмодернистичките стратегии. Но, „рефлексивноста“ на Маркова не е некакво исклучиво филозофско, интелектуално, „суво“ промислување на (мета)физичката (не)стварност околу нас, туку таа рефлексивност е длабоко проникната ем во поетското ем во драмското чувствување на светот. Во случајот на Галијана Маркова, станува збор за мошне артикулиран и комплексен автор кој владее со различни книжевни регистри. Маркова не е случаен автор паднат во „поетска екстаза“ или „допрен од бога“. Таа повеќе наликува на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за можеби да добие само шака кал...Со тоа Маркова можеби ја потврдува насетената (но кај нас никогаш доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е спремен на ризичното личување од воздух-може да замине подалеку и подлабоко.“

„Личноста која стои зад Галијана Маркова е монахиња“, рече Никола Гелевски, кој појасни дека ова го соопштува пред се поради тоа што смета дека и литературата е своевидно монаштво или барем обид за себезатворање, а со цел да се откријат некои сосема други светови, во себе и отаде себе.

На годинашниот конкурс на „Темплум“ за најдобар дебитантски ракопис „Новите!“ пристигнале вкупно 14 ракописи. Жири-комисијата одржала четири работни состаноци и во најтесен избор за наградата влегле пет ракописи, еден роман и четири збирки раскази: „Светлите души на мојот Истанбул“ Фил Торта, „Сладолед“ од Жанета Станоевска, „Раскази“ од Дозгулпмудс Доз, „Писателот Варски и други раскази“ од Душко Гошевски и „Полигони“ од Галијана Маркова.

Наградата се состои од печатење на најдобриот ракопис и паричен износ од 1000 евра, за кој спонзор е „Комерцијална банка“ АД-Скопје.
 

  Книга што ги возбудува книжевните кругови (02.03.2008)

Книгата „Полигони“ ,потпишана со псевдонимот Галијана Маркова, која ја понесе наградата за најдобра дебитантска прозна книга на издавачката куќа „Темплум“, за два месеца од објавувањето доживеа мал читателски бум, велат од издавачката куќа „Темплум“. Книгата, зад која стои сестра Макрина, игуменија на беровскиот манастир „Св. Архангел Михаил“, одлично се продава во книжарниците и е четиво што во моментов е неодминлив дел од разговорите во книжевните кругови. - Сметам дека оваа книга ќе остави траен белег во македонската прозна традиција - вели Владимир Јанковски од „Темплум“. Според него, фактот што книгата ја доби наградата „Новите“ и го овозможи првичниот публицитет бидејќи тоа што е медиумски експонирано тоа и привлекува повеќе читатели. - Интересна е ситуацијата со „Полигони“ бидејќи авторката е монахиња и живее во изолација. Таа дури и не дојде на доделувањето на наградата. Со тоа придонесе книгата да ја следи одредена доза нејасност и мистичност, што е особено тешко во едно вакво мало општество во кое сите се познаваат - коментира Јанковски. „Полигони“ е збирка од 79 прозни и од неколку поетски записи. Иако Галијана Маркова е измислена личност, нејзините записи не се измислени. „Всушност, толку прецизно се замислени и осмислени што, во целата нивна божемна измисленост, како да добиваат свој посебен живот. Како што и самата Галијана постои исклучително низ сопствените записи. Та така нејзината тетовирана кожа ја изнесуваме на пазар со намера да се вмрежат врежувањата...“, забележуваат издавачите. Критиката оцени дека Маркова не е случаен автор паднат во „поетска екстаза“ или „допрен од бога“. „Маркова повеќе личи на нуркач по бисери (во оние ситуации кога ги отфрла батискафите и скафандерите), на некој што напорно работи за, можеби, да добие само грст кал... Со тоа Маркова, можеби, ја потврдува насетената (но, кај нас никогаш не доволно прифатената!) вистина дека само оној писател што е подготвен на ризичното лишување од воздух - може да замине подалеку и подлабоко“, оценија критичарите.

И. В.

Посети: {moshits}

Кон книгата на Данило Коцевски: „Побуна на интелектуалците“ - есеи и литературни записи, „Улис“

Гане Тодоровски

Почнуваме разговор за книга, неодамна излезена од печат, а во издание на штотуку разгласена нова издавачка куќа од Скопје, која, ете, уште со својот почетен бран од наслови се обидува да издвои внимание и респект кон жанровското подрачје на литературната критика и есеј, па ни ја понуди на увид во своја едиција „21 век - критичка мисла“ книгата на Данило Коцевски „Побуна на интелектуалците“. Очевидно, издавачот најавува атрактивна серија од изданија кои ќе настојат да ја вратат во нашиот недефиниран културен простор довербата, интересот и неопходноста од попрепознатливо присуство на живата литературно-критичка мисла, од која во последниве години, календарски развлечени во статистички податоци, како да се чувствува извесен недостиг.

Во оваа смисла книгата на Данило Коцевски „Побуна на интелектуалците“ не само што е добредојдена, туку претставува вон секакво сомневање аргумент на надеж дека сепак и сепак нешто се движи. Конечно, живееме во време на силно нагласени корекции во сета општествена структура, процеси, кои сме ги именувале како период на транзиција и во кои и културата, т.е. нејзината гласовита област - литература ќе минат низ преобразби што ќе предизвикаат резултати од општа корист. Дали времето се менува, па и ние со него или ние се менуваме, па и времето со нас - сосема е сеедно. Важно е дека постоиме за да се менуваме. Рекле своевремено умните луѓе дека промените се најпостојаното нешто на овој свет. Данило Коцевски презел врз себе благородна обврска да не' убеди во тоа, токму во тоа, дека не смееме да им се противиме на промените!

Ете, во име на таквата дисциплина, која ќе му соопшти на светот околу нас дека умееме и ние да ги препознаваме своите колосални недостатоци, Данило ги присобрал своите коментари за нашиот проточен културно-историски миг во книга од есеи, литературни записи, вознемирени согледби, есеистички и публицистички коментари што ја нарекува „Побуна на интелектуалците“. Како преттекст го ставил мотото од Жан Пол Сартр: „Дали интелектуалците се виновни? Ако се, во што е нивната вина?“ На овој начин, тој ни става до знаење дека и во нашево чудно и до крај недефинирано цивилизациско поднебје најверојатно постојат профили на интелектуалци, на кои им претстои или им прилега и чинот на револтот наречен побуна, термин што содржи реа на анахронизам или на синдикално сфаќање на светот, па препознавањето на ваквото малцинство во РМ, се' уште без свое заслужно место во Уставот на РМ, малцинство кое не се бори за своите права, бидејќи верува дека ги има, малцинство за кое потајум и самиот автор на книгава со експлозивен наслов ги потсетува дека е редно, во некој дождлив и подзастуден ден да ги преполнат улиците на нашите градови со гласни и шумни протести против бојажливата митнотија и молк на нашава културна провинција.

Ваква добромислечка позиција настоиме да откриеме во оваа книга, најверојатно. Авторот се погрижил да не' поткрепи почетно во таквата настојба. Во својот ненасловен вовед тој се погрижил да не' информира за својата творба на духот со технички податоци, нанижани во курзив:

„Текстовите во книгава се пишувани од почетокот на деведесеттите години од минатиот век, па се' до денес. Станува збор од критичко-есеистички интонирани до нагласено-полемички текстови. Во нив се настојува со една критичка опсервација и острица да се согледа духот на нашето време и повеќето феномени поврзани со уметноста, културата, политиката, културната политика, урбаните феномени, општественото живеење, воениот конфликт, политичката философија. Дали во вака комплексно опсервираните феномени станува збор за побуна или „побуна“ на интелектуалците, самиот читател ќе заклучи! Во секој случај ова е обид не да се „избега“, туку напротив, да се биде во фокусот на настаните. Да не се молчи. Текстовите се објавувани во „Пулс“, „Денес“, „Дневник“, „Утрински весник“ и „Вечер“. “

Иако мошне здржано или скромно како самопретставување, ова предговорче во курзив си има свое одредено значење, барем како авторска декларација, во чие финално созвучје се вели: „Да не се молчи!“ и „Да се биде во фокусот на настаните“. Резимирана е, значи, како полезна услуга за читателите основната позиција на авторот - аналитичката платформа, јасната перцепција преку која се разгатнуваат парадоксите на времето коешто го живееме и спецификите на просторот каде што создаваме како луѓе на перото. Во богатата синонимија на критичкиот суд се случува, не толку како изненада, туку пред се' како неизбежност и неопходност едно почетно и полезно здогледување на одважен допир до посакувание дефиниции на националните стратегеми.

Овдека ќе подзапреме, колку за мал прездив, за да се доречеме појасно и попрецизно: многушто се кажува и пишува денес врз страниците на нашиот дневен и седмичен и периодичен печат, прекубројни се колумнистите во нашите малутиражни гласила, на кои им обрнуваме или не им обрнуваме воопшто внимание како читатели, но, треба веднаш да се доближиме до една ноторна вистина дека рамништето, бездруго интелектуално (нели авторот сам се декларира како еден од многуте такви) е на своевидно повисоко рамниште, не само од просекот на литерарната писменост, туку и од репертоарот на проблемите за кои се говори. Данило Коцевски, случајно или неслучајно роден во годината кога е формирано Друштвото на писателите на Македонија (1947) проштевајте за овој вонлитературен отклон, како да се натоварил со бреме што успева да го крепи врз своите плешки - со улогата на разбиструвач на моментниот духовен, морален, општествен, државен, национален, историски, цивилизациски или да го речеме тоа низ еднозбор - сестран хаос, денес и овде; улога, која без оглед на фактот дали содржи одредени профетски или месијански димензии (нека да не се плашиме од овие крупни и недосетливи зборови! - бидејќи кој ли друг ако не литературата ќе смогне да ги осмисли?) е најдиректно доречување на она што кон средината на 19 век го фрли во јавен оптек Григор Прличев: „Познај се себеси, почитувај се себе си, чувај се себеси!“

Се чини, овдека е логично и да ги заокружиме или завршиме нашите кажувачки за книгата „Побуна на интелектуалците“ од Данило Коцевски: понудена ни е за прочит, за комплетирање на постојните знајби за самиот нас, за нивно поврзување во разјаснета целина синтеза на неколку драгоцени нешта - како прво, богата информација за големата мисија на литературната уметност во светот, за нејзината улога денес, за двонасочните релации на нејзиниот проток меѓу јазиците и културите; како второ, штедра сугестија за големата улога на литературната уметност во нашиот јавен живот; и како трето - категорична препорака за многузначајната и престижна мисија на литературната уметност во еманципаторските процеси на нашето општество денес. Сето тоа означува евидентен влог во силната одбрана на критичката смисла, која очевидно ни недостасува како насушност.

Книгата „Побуна на интелектуалците“ од Данило Коцевски е книга-компендиум за литературните гурмани во нашата средина.
 

Извор:Утрински весник

Скопје,18 декември (МИА) - Градоначалникот на Град Скопје Трифун Костовски денеска во Домот на АРМ ја промовираше неговата книга „Политички записи“, што ја издаде книгоиздателството „Култура“.

Книгата се состои од збир на политички записи од неговите политички програми за локалните и за парламентарните избори, и од предавањата кои ги одржал во земјава и во странство, а во неа има и дел од неговите интервјуа објавени во македонските медиуми.

- Публикацијата на сосема едноставен начин ги опишува политичките случувања и настани кои се дел од македонското транзициско општество. Од првата до последната страница може да се забележат сите мани на Република Македонија, но и бројни решенија за нивно надминување,  рече проф. Д-р Тања Каракамишева на промицијата на книгата.   

Таа нагласи дека авторот со извонредна прецизност ја лоцира сета болка на македонската политика, но и оти истовремено се навраќа на потребата политиката да се комбинира и да се вклопи со граѓанските интереси во служба на заштитата на човековото достоинство.

- Во записите на Трифун Костовски нема ни трага од политичка и морална изопаченост. Иако се мрачни, политичките записи имаат една  анти-политичка содржина и пораки, рече академик Владо Камбовски.   

Авторот Костовски посочи дека чуствува одговорност со оваа книга да им даде отчет на граѓаните за тоа што направил за нив и за родниот град Скопје. ла/вј/15:55  

СПИСАНИЈА

Во списанието за книжевност и култура "Акт" бр. 24 најпрвин се укажува на фактот дека е време за капитални проекти и тоа преку поводот "60 тома македонска литература". Потоа се анализираат полемиките за македонската книжевност, преку авторот Данило Коцевски, чија книга "Побуна на интелектуалците" е најавена како најново од "Улис". На страниците на "Акт" објавена е и драма "фарсата во три дела" од акад. Гане Тодоровски, насловена како "Попладневната дремка на Марко Бабачко". Понатаму се презентирани делови од последниот роман на Блаже Миневски "Нишан", поезијата на Братислав Ташковски, анализирана од Роман Кисов, драмата "Ноќ спроти Свети Никола" на Братислав Ташковски, за "Универзумот на Ернесто Сабато", пишува Коцевски...Уметничкиот и актерски профил на артистот и професор Кирил Ристоски е раскажан од перото на Јелена Лужина. На филмскиот медиум се осврнува Софија Тренчовска, а Авни Халими пишува за "Лавиринтите на помнењето".

Проф. д-р Георги Шоптрајанов (1907-2001) зад себе остави блескаво творештво

ЦВЕТА ТОДОРОВСКА

Според поранешниот француски претседател Франсоа Митеран, Георги Шоптрајанов е „еден од најголемите македонски франкофони, научник од светско реноме, општественик и културно-просветен деец“. А според мене, тој со својата активност е извонредна личност и затоа неговата дејност е блескава со творештво и обемност.

Професорот ќе остане во трајно сеќавање по својата трудољубивост кон својата родна земја Македонија, ќе им остане во сеќавање и на поранешните студенти на Филозофскиот факултет. Неговата мотивираност, енергичност, ги восхитуваше младите. Тој беше пример како најголемите интелектуалци остануваат во служба на својата татковина. Ја задолжил македонската, франкофонската и светската научна мисла со забележителни дела што ќе се читаат со генерации.

Георги Шоптрајанов е роден во Велес на 2 февруари 1907 година како најмалото дете на Диме и Пандора Шоптрајанови. Годинава се навршуваат 100 години од неговото раѓање. Го посетувал основното училиште во Велес, бил талентиран ученик и имал авторитет кај своите сокласници. Станал претседател на подмладокот на Црвениот крст во гимназијата, а го основал и литературниот кружок „Надеж“ („Нада“) и станал негов прв претседател. Тој му овозможил на неговиот другар Кочо Рацин, македонскиот бесмртен поет (иако не бил ученик) да ги изнесува своите први творби на македонски јазик. Уште како млад напоредно со револуционерната и партиска дејност на браќата и на најблиските соработници бил вовлечен во СКОЈ, во синдикатот и во Партијата. Редовно учествувал во револуционерните и партиски дејности и потфати. Проф. Шоптрајанов бил собирач и на народни песни и умотворби од градот и околината кои ги забележувал од постарите жени, особено од мајка му, на македонски јазик. Ова му го пренел како традиција на Кочо Рацин.

Од 1926-30 година Георги Шоптрајанов бил студент на Филозофскиот факултет во Скопје. Бил основач и секретар на Академското потпорно друштво во 1927 година, основач и раководител на „Липик“ (Литература, Поезија, Критика). Овој прв литературен кружок всушност претставува зародиш на Друштвото на писателите на Македонија. На 4 мај во 1927 година, како истакнат млад интелектуалец, надарен и вреден студент, Георги Шоптрајанов бил избран за асистент и така станал прв Македонец со универзитетско звање (иако бил со сеуште незавршена втора година на студии). Дипломирал во 1930 година и работел како средношколски професор по француски јазик во повеќе југословенски градови.

Значаен момент во неговиот живот претставува добивањето на стипендија и специјализација на француски јазик и литература од француската влада. Во 1932 година посетувал посебен курс со цел да одбрани докторска дисертација во Франција. Неговите париски професори на Сорбона го испратиле во Бургундија на научно-истражувачки студии за епохата на францускиот хуманизам и ренесанса. Во Дижон и во други француски универзитетски центри засилено работел на дисертацијата. Во 1935 година со успех ја одбранил на тема „Етјен Табуро Дезакор - живот и дело (1549-1590)“ со што го оживеал значајниот Табуро, француски деец од средновековната ренесанса. Така, Георги Шоптрајанов станал првиот Македонец, доктор по лингвистички и литературни науки.

По докторирањето и покрај тоа што му била понудена работа во универзитетски центри во Франција и во Европа, тој ја одбил таа чест и се вратил во Скопје, во Македонија за да и служи на својата земја. На скопскиот Филозофски факултет професорот развил педагошка-научна дејност. Посебно се истакнал со драмската поставка на делото „Вообразениот болен“ чиј превод го направил самиот.

По идеја на Георги Шоптрајанов, а со помош на Васил Антовски Дрен и Страхил Гигов на 14 јули 1939 година била објавена публикацијата „150 години од Француската револуција“. Објавувањето на Крушевскиот манифест предизвикал интерес од научна дејност. По враќањето од Франција, тој се поврзал со напредни студенти и револуционери со кои развил повеќе димензијална политичка пропагандна дејност и покрај неговата богата наставно-научна дејност во Македонија. Токму затоа бил забележан од полицијата и дури од воените власти и бил квалификуван како политички сомнителен. Во 1940 година Георги Шоптрајанов е еден од инспираторите во студентското движење и штрајкот на студентите на Филозофскиот факултет во Скопје. Пред Втората светска војна тој бил повикуван често на воени вежби (Штип, Ниш и други места). Во 1941 година бил мобилизиран во специјална единица составена од комунисти. По разбивање на единицата на 6 април 1941 година се повлекол во Куманово, а потоа во Велес.

Во тие тешки времиња се движел на релација с. Рлевци (Велешко) Велес и Скопје. За да биде поставен за просветен работник во Македонија тој морал како и другите македонски просветни работници во текот на 1941 година да престојува во Софија за да се здобие со документ дека го посетувал „специјализираниот курс“ за бугарски јазик. Со својата научно-истражувачка дејност, а се согледало дека владее неколку странски јазици, се родила идејата Георги Шоптрајанов да биде избран за универзитетски професор на Софискиот универзитет. Но, тој пак претпочитал да се врати во Македонија која неизмерно ја сакал.

Како резултат на богатата научно-педагошка и просветно-општествена дејност, професорот се здобил со повеќе награди, одликувања, плакети, благодарници, меѓу кои и наградата „11 Октомври“ за животно дело, Златна плакета на град Скопје за исклучителни заслуги по повод 50 годишната научно-просветна работа, почесен академик на Академиите на науките, книжевноста и уметноста во Дижон, Клермон Феран, Париз, Безансон и Франш-Конте, Витез на Легијата на честа (Француски национален одред) Париз 1976...

Личноста на професорот д-р Георги Шоптрајанов е ненадминлива, неповторлива и ја поставуваме на највисоко научно-национално ниво.

Се истакнуваше со зачудувачки елан, трудољубивост, долготрајна работа, со извонредна ерудитска упорност во развојот на јазикот.



(Авторката е професорка по француски и латински јазик)

извор: Утрински весник

Новата книга која се однесува на Македонија и нејзината историја е "Македонија и Балканот" од проф. д-р Новица Велјановски.
"Авторот, кој по образование е правник и доктор на историски науки, нуди труд кој ги расветлува меѓународните аспекти на македонското прашање во 20 век. За Македонија дваесеттиот век е исклучително значаен затоа што во него се случија многу трагични настани, а се случија и други настани врз база на кои Македо­ни­ја се создаде како самостојна држава на еден дел од нејзината етничка тери­торија", велат од издавачот "Македонска реч".

Авторот Велјановски се осврнува на некои историски аспекти на македонското прашање по Берлинскиот конгрес од 1878 година, во првата глава со наслов "Македонија нов балкански субјект" го опфаќа периодот до завршувањето на Втората светска војна, во втората: "Македонија во фокусот на интересите на балканските држави", се говори за Македонија и нејзините соседи...

(Де.Т.)

Извор: Вечер

ЕКСКЛУЗИВНО: МАКЕДОНИЈА ВО ЕВРОПСКАТА НАУКА ПРЕД ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА

Старословенскиот јазик не потекнува од Бугарија

Македонија е присутна во европската наука многу години пред формирањето на државите по Втората светска војна. Дел од фактите, кои се од огромно значење за нас, наскоро ќе бидат печатени од МАНУ, во делото "Откривање и проучување на Македонија во европската наука до формирање на македонските државни институции". ВЕЧЕР ексклузивно пренесува дел од книгата што ќе се појави следната година, преку презентациите на научниците присутни на истоимениот меѓународен собир

Оспорувањето на македонската теорија како долгогодишна официјална политика на повоената Бугарија, и потеклото на старословенскиот јазик се темите за кои говори и професор д-р Влоџимјеж Пјанка од Варшава.

- Мјечислав Малецки, првиот полски македонист, во својата незавршена книга за најстариот словенски книжевен јазик (1947 г.) подвлекува дека до почетокот на ХIХ век не се чувствувала потребата старословенскиот јазик, како и во кирило-методиевата доба, да се нарече поинаку отколку словенски. Тој генетски не бил поврзуван со бугарскиот јазик, како што се случи тоа при крајот на тој век, вели професорот Пјанка. Тој ја коментира и грешката на чешкиот филолог Јозеф Добровски, кој се смета за татко на славистиката. - Во 1822 г. Добровски изрази мислење дека старословенскиот јазик потекнувал од Бугарија (или од бугарско-македонско-српско наречје"). Меѓутоа тој немаше уште доволни знаења за тоа, бидејќи тогаш немаше уште ниту дијалектолошки испитувања, ниту доволни познавања од историјата на словенските јазици, а покрај тоа тој ги поистоветуваше предците на Србите со Прасловените, тврди полскиот професор, кој, како и многу научници, обрнува внимание и на книгите од Словенецот Облак и Малецки од Полска. "Македонската теорија, конечно, се потврди со објавувањето на двете студии од македонската дијалектологија. Авторот на првата (издадена посмртно) беше Словенецот Ватрослав Облак (Macedonische Studien - посмртно 1896 г., македонски превод: "Македонски студии", 1994 г.), а на втората Полјакот Мјечислав Малецки (Dwiegwary macedonskie (Suche i Wysoka), И дел 1932 г., II дел 1934г.), вели Пјанка.

Тој дава осврт и на политичкиот фактор во лингвистиката, кој, како што вели, трае и денес. "Пред повеќе од два века пред славистичката наука се постави прашањето за потеклото на старословенскиот јазик. Најголемиот дел од словенското население живееше тогаш, покрај малку достапната за европските научници Турција, во Русија и во многуте други германскојазични држави, од кои најголеми беа Австрија и Прусија, за кои земјите населени со словенските народи беа од голем политички интерес. Политичкиот фактор (од различни побуди и интереси) влијае врз оваа научна дисциплина се до нашето време", коментира Пјанка.

Оспорувањето на Македонската теорија од Бугарија
- И кога беше веќе утврдено дека основата на старословенскиот јазик е солунскиот говор, непризнавањето на постоењето на македонскиот јазик како посебен словенски јазик пречеше еднозначно да се уточни потеклото на старословенскиот јазик. Состојбата се промени по прогласувањето на македонскиот јазик како официјален јазик на Македонија во состав на Југославија во 1945 година. Меѓутоа оспорувањето на македонската теорија долги години беше официјална политика на повоената Бугарија, објаснува професор Пјанка.

За Русија старословенски - за Бугарија староблгарски!?
Во втората половина на ХIХ век се појавуваат првите старословенски граматики, хрестоматии и речници. Тие излегуваат на руски, француски и германски јазик. Руските научници се служат со термините како црковно-словенски или старословенски јазик. Во француските изданија е општо прифатено le vieux Slave. Во германскиот се јавува Kirchenslavisch, Altkirchenslavisch, но исто така Altbulgarisch и тоа кај А. Лескин (шест изданија од 1871 до 1922). Од Лескин овој назив го презеде Полјакот С. Слоњски, кој студираше кај него во Лајпциг (staroslowianski (starobulgarski)), но кај другите полски автори се употребуваа термините staroslowianski или staro-cerkiewno-slowianski. Терминот старословенски е прифатен во чешкиот и во хрватскиот јазик (staroslavenski), како и во другите словенски јазици. "Како што се гледа, терминот "староблгарски език", воведен официјално во Бугарија, потекнува од германскиот славист Аугуст Лескин (1840-1916). Тој се употребува и во наше време од некои западноевропски (главно германскојазични) лингвисти, како на пр. Ото Кронштајнер или Рудолф Ајцетмилер", вели професор д-р Влоџимјеж Пјанка.

Дејан ТРАЈКОСКИ
Вечер

Книгоиздателството "Македонска реч" од Скопје неодамна ја објави книгата на проф. д-р Добрила Миловска "Ракописната традиција во македонските цркви и манастири".

Во книгата, која е означена како прва, се претставени девет манастири во кои било создадено големо културно наследство - "Св. Јован Бигорски", Лесновскиот "Св. Архангел Михаил", Марковиот "Св. Димитар", "Св. Прохор Пчињски", "Св. Јоаким Осоговски", "Трескавец", "Зрзе", "Св. Пантелејмон" и Слепченскиот манастир "Св. Јован Претеча".

Освен куси податоци за истори­ја­тот на нивното настанување, за нивните градители и возобновители, во книгата се даваат податоци за рако­пи­сите и за нивните творци, односно за посветеноста и истрај­нос­та на пишувачите, но и на нивната преда­де­ност на писменоста и на христијанската вера.

Извор:Вечер

Европската славистика за Македонија и Македонците

Македонија е присутна во европската наука многу години пред формирањето на државите по Втората светска војна. Дел од фактите, кои се од огромно значење за нас, наскоро ќе бидат печатени од МАНУ, во делото "Откривање и проучување на Македонија во европската наука до формирање на македонските државни институции". ВЕЧЕР, ексклузивно, пренесува дел од книгата што ќе се појави следната година, преку презентациите на научниците присутни на истоимениот меѓународен собир

- Славистичката научна мисла многу рано продрела до суштинското прашање за етнитетот и културата на Македонците, вели академик Блаже Ристовски, во "Европската славистика за Македонија и Македонците до формирањето на македонската држава".

- Тоа го забележаа некои слависти, кои и аргументирано ги пласираа своите согледби во европската јавност. Тоа пак доведе до бурни полемики за јазикот, фолклорот, историјата и културата на Македонците што значително помогнаа да се вообличи претставата за македонскиот културно-национален ентитет. Ваквиот развиток го помогнаа и револуционерно -востаничките акции во Македонија и појавата на македонската научна мисла и практична дејност на словенската сцена. Дојде и до првите јавни признанија на македонскиот етнокултурен индивидуалитет - првин на словенско, а потоа и на меѓународно ниво. Така славистичката наука во текот на едно столетие внесе многу маглини во претставата за Македонија и Македонците, но истовремено и суштествено придонесе за нивната конечна национална и меѓународна афирмација", коментира академик Ристовски.

Тој говори и за Охридската архиепископија. "Бидејќи во шеријатска Турција беше битна припадноста на народот кон одредена црква, се покрена и прашањето за историјата на православните цркви, па и за историјата и карактерот на Охридската архиепископија. Интересот за јазикот го разбуди интересот за писменоста и книгата, па следствено и за училиштето и учебниците", вели академик Ристовски, и потенцира дека токму тука се судриле интересите на соседите и нивните европски поддржувачи. "Се родија националните пропаганди во Македонија, чии реперкусии се војните за дележ и последиците што се чувствуваат до денеска. Славистиката не остана невина во таа драматична историја", вели академикот.

За македонскиот преродбенски процес
- Славистката како наука е рожба на XIX век, па и нејзиниот однос кон Македонија и Македонците како субјекти во словенскиот и балканскиот свет се пројавува главно по Првото српско востание. Тоа се совпаѓа и со зголемениот интерес на Русија кон Босфорот и кон состојбите на словенскиот православен Балкан. Тоа е и времето кога почнуваат да се будат митовите кај балканските народи за историските државни реликти од далечното минато. Тогаш се зародува и македонскиот преродбенски процес, оптоварен со многу наслаги од многувековното недостатно диференцирано и именски национално уште недефинирано културно-историско наследство, објаснува академик Ристовски.

За славистиката и претензиите на соседите
- Во XIX век Македонија стана објект на разни интереси и предмет за акција на постепено артикулираните претензии на соседите. И заинтересираноста на славистиката се изразуваше во пазувите на таквиот развиток на овој дел на Европска Турција. Бидејќи и славистиката како наука се зароди и се разви главно во словенска Европа, таа не беше туѓа на големодржавните стремежи на Русија, но и на национално-политичката чувствителност на потчинетите, а веќе разбудени словенски народи, коментира Ристовски.

Дејан ТРАЈКОСКИ

ЕКСКЛУЗИВНО: МАКЕДОНИЈА ВО ЕВРОПСКАТА НАУКА ПРЕД ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА

Старословенскиот јазик не потекнува од Бугарија

Македонија е присутна во европската наука многу години пред формирањето на државите по Втората светска војна. Дел од фактите, кои се од огромно значење за нас, наскоро ќе бидат печатени од МАНУ, во делото "Откривање и проучување на Македонија во европската наука до формирање на македонските државни институции". ВЕЧЕР ексклузивно пренесува дел од книгата што ќе се појави следната година, преку презентациите на научниците присутни на истоимениот меѓународен собир

Оспорувањето на македонската теорија како долгогодишна официјална политика на повоената Бугарија, и потеклото на старословенскиот јазик се темите за кои говори и професор д-р Влоџимјеж Пјанка од Варшава.

- Мјечислав Малецки, првиот полски македонист, во својата незавршена книга за најстариот словенски книжевен јазик (1947 г.) подвлекува дека до почетокот на ХIХ век не се чувствувала потребата старословенскиот јазик, како и во кирило-методиевата доба, да се нарече поинаку отколку словенски. Тој генетски не бил поврзуван со бугарскиот јазик, како што се случи тоа при крајот на тој век, вели професорот Пјанка. Тој ја коментира и грешката на чешкиот филолог Јозеф Добровски, кој се смета за татко на славистиката. - Во 1822 г. Добровски изрази мислење дека старословенскиот јазик потекнувал од Бугарија (или од бугарско-македонско-српско наречје"). Меѓутоа тој немаше уште доволни знаења за тоа, бидејќи тогаш немаше уште ниту дијалектолошки испитувања, ниту доволни познавања од историјата на словенските јазици, а покрај тоа тој ги поистоветуваше предците на Србите со Прасловените, тврди полскиот професор, кој, како и многу научници, обрнува внимание и на книгите од Словенецот Облак и Малецки од Полска. "Македонската теорија, конечно, се потврди со објавувањето на двете студии од македонската дијалектологија. Авторот на првата (издадена посмртно) беше Словенецот Ватрослав Облак (Macedonische Studien - посмртно 1896 г., македонски превод: "Македонски студии", 1994 г.), а на втората Полјакот Мјечислав Малецки (Dwiegwary macedonskie (Suche i Wysoka), И дел 1932 г., II дел 1934г.), вели Пјанка.

Тој дава осврт и на политичкиот фактор во лингвистиката, кој, како што вели, трае и денес. "Пред повеќе од два века пред славистичката наука се постави прашањето за потеклото на старословенскиот јазик. Најголемиот дел од словенското население живееше тогаш, покрај малку достапната за европските научници Турција, во Русија и во многуте други германскојазични држави, од кои најголеми беа Австрија и Прусија, за кои земјите населени со словенските народи беа од голем политички интерес. Политичкиот фактор (од различни побуди и интереси) влијае врз оваа научна дисциплина се до нашето време", коментира Пјанка.

Оспорувањето на Македонската теорија од Бугарија
- И кога беше веќе утврдено дека основата на старословенскиот јазик е солунскиот говор, непризнавањето на постоењето на македонскиот јазик како посебен словенски јазик пречеше еднозначно да се уточни потеклото на старословенскиот јазик. Состојбата се промени по прогласувањето на македонскиот јазик како официјален јазик на Македонија во состав на Југославија во 1945 година. Меѓутоа оспорувањето на македонската теорија долги години беше официјална политика на повоената Бугарија, објаснува професор Пјанка.

За Русија старословенски - за Бугарија староблгарски!?
Во втората половина на ХIХ век се појавуваат првите старословенски граматики, хрестоматии и речници. Тие излегуваат на руски, француски и германски јазик. Руските научници се служат со термините како црковно-словенски или старословенски јазик. Во француските изданија е општо прифатено le vieux Slave. Во германскиот се јавува Kirchenslavisch, Altkirchenslavisch, но исто така Altbulgarisch и тоа кај А. Лескин (шест изданија од 1871 до 1922). Од Лескин овој назив го презеде Полјакот С. Слоњски, кој студираше кај него во Лајпциг (staroslowianski (starobulgarski)), но кај другите полски автори се употребуваа термините staroslowianski или staro-cerkiewno-slowianski. Терминот старословенски е прифатен во чешкиот и во хрватскиот јазик (staroslavenski), како и во другите словенски јазици. "Како што се гледа, терминот "староблгарски език", воведен официјално во Бугарија, потекнува од германскиот славист Аугуст Лескин (1840-1916). Тој се употребува и во наше време од некои западноевропски (главно германскојазични) лингвисти, како на пр. Ото Кронштајнер или Рудолф Ајцетмилер", вели професор д-р Влоџимјеж Пјанка.

Дејан ТРАЈКОСКИ

Мудрото слово Мисирково

ГАНЕ ТОДОРОВСКИ

извор: „Утрински весник“

За изложбата „Санктус“ на митрополит Методиј Златанов во „Мала станица“

ЗЛАТКО ТЕОДОСИЕВСКИ

Прашање е колку проектите (не само) од овој тип може да се подведат под вообичаената одредница „изложби“ - поим што кај нас некако стекна толку широко „граѓанско право“ (па дури и се вулгаризира!) што ја загуби вистинската смисла. Тоа апсолутно го потврдува и најновиот проект на Митрополитот Методиј Златанов, упатувајќи не повеќе на истражувачките аспекти на „семантичките вредности на универзалните јазици“, на интермедијалноста и интертекстуалноста, на „можностите на јазикот на симболите и неговата хиперсемантичност“... Но, од друга страна, овој проект на Митрополитот Златанов колоквијално наречен „изложба на визуелна поезија“ е и за гледање односно допушта / истражува и чисто визуелни сензации, па повторно го амнестира поимот „изложба“.

Како и да е, македонската средина нема големи искуства со т.н. визуелна поезија. Особено не визуелно експонирана / презентирана на начин како што тоа го прави Златанов. Едновремено македонската средина нема големи искуства и со свештени лица во улога на уметници / визуелни творци, што пак на овој проект му дава дополнителен шарм и специфична тежина. Сепак, Митрополитот Златанов е веќе етаблирана (авангардна) уметничка фигура на македонската (неконформистичка) сцена, со веќе богата творечка биографија (почнувајќи од 1986), главно во доменот на презентацијата на неговата визуелна поезија.

Роберт Алаѓозовски - авторот на предговорот во каталогот - го именува овој проект на (поетот) Златанов како најнов во неговиот „поетски корпус“. Поточно, базата на целиот проект беспоговорно е поетска, музичко - музиколошка, а жанровски го акцентира реквиемот како претекст за интермедијална синтеза на литературата, визуелната уметност и графичкиот дизајн. Но, едновремено, мора да се потенцира дека самата суштина на проектот се пронаоѓа во реквиемот не само како музиколошка форма / жанр туку како напластување на божествените музички традиции - латинската, православната, на културолошки традиции итн. Или, во одреден степен, целиот проект на Златанов е доста херметично поставен, односно неговото следење бара широки предзнаења од повеќе области.

Но, во случајов, а бидејќи проектот е именуван (и) како „изложба“, може да се посматра и („исклучиво“) како визуелни графизми - графички „структури“ на бела основа, компјутерски генерирани графички (нотни) записи комбинирани со (за многумина) загадочни текстуални кодови. Во ваков контекст (не само) овој проект на Златанов уште еднаш упатува на авангардната ликовна традиција од почетокот на минатиот век - особено руската авангарда, на брилијантните остварувања на футуристите и конструктивистите (на пр. Ел Лисицки), на споевите на ликовното и поезијата (Мајаковски, Хлебников, Пуни ...), на делата од работилницата УНОВИС, на некои искази на Мајаковски во „Писмото за футуризмот“ (1922): „да се револуционизира синтаксата ... да се обнови семантиката на зборовите и групите зборови ... да се искаже плакатноста на зборовите итн„. Во секој случај уште едно несекојдневно доживување на харизматичниот Митрополит Златанов, исказ што враќа надежи во македонските творечки можности.
 

Прексиноќа во галеријата „Мала станица“ се отвори изложбата на визуелна поезија насловена „Санктус“ на митрополитот Методиј Златанов. „Санктус“ претставува тематска ретроспектива на поетски творби кои авторот ги создавал од 1987 година до денес. На впечатливата изложба, која ќе биде поставена до крајот на октомври, доминираат дела од најновата, осма по ред поетска книга на Златанов под наслов „Doubletree Requiem“. Централно место, пак, завземаат четирите квартети ’Санктус’ по кои е и насловена изложбата.

За поетскиот корпус-партитура на „Даблтри реквием“, авторот Методиј Златанов вели: „Идејата за ’Даблтри реквием’ е низ составувањето на комплетна партитура за реквием, како стандарден мзуички жанр, да истражува во контекстот на еден особен музички идиолект-интермедијалитет-кој ќе биде третиран како визуелна, а во одредени ставови од реквиемот и како конкретна поезија, со можност, овој поетско-музички материјал да се прочита и како конвенционално музичко дело податно за сценско изведување“.

Изложбата „Санктус“ прексиноќа ја отвори Маја Крстевска, директорот на Националната галерија на Македонија која се јавува како организатор. (Т.И.)