Синаксис во манастирот на Покров на Пресвета Богородица во Водоча (26.07.2009)
Зошто со митници и грешници јаде и пие?
А кога седеше Исус на трпезата во неговата куќа, заедно со Него седеа и учениците Негови, и многу митници и грешници; зашто тие беа мнозина и врвеа по Него. Книжниците и фарисеите штом Го видоа да јаде со митници и грешници, им рекоа на учениците Негови: „Зошто со митници и грешници јаде и пие?“ Кога го чу тоа Исус, им рече: „Здравите немаат потреба од лекар, а болните. Не сум дошол да ги повикам праведниците, туку грешниците – на покајание“ (Марко 2, 15-17).
Не дека сакаа фарисеите и книжниците да седнат со Богочовекот Христос, па од љубомора и завист кон оние што веќе седат со Него го кажуваа и прашуваа тоа, туку тие тогаш само бараа причина да Го обвинат и оцрнат пред народот. Ваквото однесување е повисок степен на злоба отколку потребата некого да имаме само за себе и да не сакаме да го делиме со другите. Највисок степен на злоба е кога тој некој кој не можевме да го имаме само за себе и кој потоа, откако го напуштивме, не успеавме да го оцрниме пред луѓето, сега сакаме на кој било начин да го отстраниме од нашиот живот или да го убиеме. И злобата си има свои степени на развој.
Замислете, деца, кога ова седење околу Христос на трпезата би било само есхатолошка состојба? Кое непријатно изненадување и кој срам за сите оние што имаат голема идеја и високо мислење за самите себе, а не се вброени во оние кои се заедно со Христос во Царството. Сепак опишаното, како и времето во кое живееме, сè уште спаѓа во антиномичното ‘веќе, и уште не’. Да беше само есхатолошка состојба, а не истовремено и историска, кој знае дали книжниците и фарисеите од тоа време, или сличните на нив денес, воопшто ќе можеа да ги прашаат или дали ќе сакаа да ги прашаат учениците Христови какво било ‘зошто’. Затоа што меѓу вас и нас постои голема провалија така што оние, кои би сакале да дојдат при вас, не можат; а исто така и оние оттаму – при нас (Лука 16, 26). Но, тоа – уште не е, веќе и е: митниците и блудниците ќе ве испреварат во Царството Божјо (Матеј 21, 31). Оваа есхатолошка состојба лесно може да ја провери секој што ќе го пронајде Царството Небесно внатре во себе, како и во светата Литургија на Црквата. Самата света Литургија е напишана и проникната со тој дух. Не знам што попрво да одберам од нејзиниот текст: погледај на мене грешниот и непотребен (!) Твој слуга... и Ти се молам, да не го одвраќаш Твоето лице од мене, нити да ме отфрлаш од Твоите деца, но удостој да Ти бидат принесени, преку мене грешниот и недостоен слуга Твој, овие дарови...
Затоа, ако ни е целта Христос и Неговото Царство, постојано треба да имаме на ум дека Он дојде болните да ги исцели, а не здравите, односно, не оние кои мислат дека се здрави и кои мислат дека немаат потреба од лекар. Дека Христос дојде грешните да ги повика на покајание и да ги помилува, односно, оние што го освестиле фактот дека се грешни, а не оние што мислат дека се праведни. Така што, никој не треба да заборави дека е грешен и болен. Ако некој направил ваков суштински превид, тогаш сериозно нека се запраша врз која основа ќе го гради својот личен однос со Богочовекот Христос? Таквиот, нека знае дека веднаш, со самата помисла дека е праведен или здрав, го оневозможува својот однос и заедница со Него. Христос лично нè опоменува: „Не сум дошол да ги повикам праведниците, туку грешниците – на покајание. Здравите немаат потреба од лекар, а болните“ (сп. Мат. 9, 12-13; Марко 2, 17 и Лука 5, 31-32). А превидот се препознава од начинот на живот.
Непроменлив личен критериум, пак, за проверка на духовната состојба на секој христијанин е Богочовекот Христос и Неговите зборови: „Бидете совршени, како што е совршен вашиот Отец небесен“ (Мат. 5, 48). Врз основа на овој критериум дури и обожените се сметаат и доживуваат за многу болни и грешни и затоа, за разлика од нас, тие непрестајно срдечно повикуваат: помилуј ме! Секако, оние што се наоѓаат на повисок степен од духовниот развој од поголем личен опит го познаваат Божјото совршенство и своето несовршенство, во љубовта. Ако е така со обожените, тогаш воопшто да не спомнувам како е со оние што сè уште го чистат своето срце од страстите и со оние што сè уште го просветлуваат својот ум. Интересно е што, колку подоле се наоѓаме на скалилото од духовниот развој, толку поголема идеја имаме за самите себе, а колку повисоко се наоѓаме толку таа голема идеја се губи. Содржината на идејата за самите себе е во сооднос со лично-соборното поимање и доживување на Тајната на Спасението.
Неопходно е, значи, секој христијанин, со помош на својот духовен отец, да ја освести и да ја спознае паднатата и болна состојба на природата што ја наследил. Притоа, човек не само што треба да освести и да знае дека е грешен и болен туку и од каква болест боледува како и до кој степен е развиена таа болест, за да може да го прими вистинскиот лек, соодветен на неговата болест и грешност. Зашто, и лекот ако не е вистинскиот и ако не се земе во соодветната доза може, наместо да помогне, многу да наштети. Така, секој подвижник треба што поточно да знае од што, зошто и колку е болен. Самите себеси можеме да се спознаеме само преку подвигот во исполнување на Божјите заповеди, под надзор на духовниот отец; после многуте претрпени и порази и победи. Подобро е да се спознаеме самите себе и својата болест преку подвиг отколку преку сторените гревови. Ова е конкретен начин на запознавање со самите себе, со своето несовршенство, а не само теоретски, како оној кој почетно може да произлезе од верата во претпоставеното совршенство Божјо.
Овде е место да се потсетиме за тоа која, според светите Отци, е првата и главна човекова болест. Таа особено станува очигледна во манастирската заедница, како посебно место на живеење и подвиг. Зашто, не се за монахот во манастирот духовен проблем среброљубието и сластољубието; за овие две страсти вообичаено нема ни можност ни предизвик во манастирот. Можно е дури кај монахот да нема никакви пројави од овие две страсти, но истовремено неговото срце сосема да е затворено и тој да е лишен од дарот на умносрдечната молитва. Токму по неговата затвореност за молитвата внатре во него се открива и познава дека срцето е заробено и извалкано од некоја страст. Ако таа страст не е сластољубието и среброљубието, тогаш нема која друга да е освен славољубието. Оттука, барем теоретски, знаеме дека главна и основна болест на монахот е суетата, високото мислење за самиот себе, мнението – со еден збор, проблем е заробеноста од страста на славољубието и гордоста. Истото, горе-доле, важи и за оние што се подвизуваат во светот.
Кој е лекот за оваа болест, која ни го попречува влезот во Царството Небесно внатре во нас – во нашето срце; која нè прави заробеници на светот и дел од светот? Сите знаеме – целосрдечното послушание. Единствено преку послушанието, нашиот горд, расеан и затемнет ум го ставаме во процес на исцеление преку кое стекнуваме смирен, молитвено собран во срцето и просветлен ум. Но, како што рековме, претходно мора да ја освестиме нашата паднатост и промашеност. Само оној што осознава дека е грешен, што осознава колку е далеку од Бог, може да се исплаши, да почувствува потреба или да копнее љубовно по Него. Инаку, како да очекуваме од оној што мисли дека е просветлен (дека не е болен и грешен), заради прочитаните неколку книги, да го стави својот ум во процес на исцеление преку послушанието? Или како да очекуваме од оној кој заради, без оглед од каде, неоправдано големата идеја за самиот себе, мисли дека не е болен и грешен, да го стави својот ум во процес на исцеление преку послушанието? Нормално, нема. Таквите немаат ни причина ни мотив. Прелеста во која, од многу причини, се наоѓаат, не им го дозволува тоа. Прво, таквите не веруваат искрено дека постои Бог, а камоли умносрдечна молитва, итн. Но, да видиме што велат светите Отци за овој неприроден начин на живот и што е тоа што е природно за нас.
„Благодатта се дели на три степени: очистувачка, просветлувачка и обожувачка (восовршувачка). И животот се одвива на три степени: противприроден, природен и натприроден. На овие три степени човекот се искачува и слегува“ (Старец Јосиф Спилеот). Забележувате, деца, дека овој пат ја употребив оваа поделба на степените од духовниот развој наместо вообичаената поделба – очистување на срцето од страстите, просветлување на умот и обожение. Оваа поделба, која многу од светите Отци ја користат (да не ги набројувам), апсолутно одговара на вообичаената, но терминот ‘противприроден’ за описот на начинот на нашиот живот наместо терминот ‘очистување на срцето од страстите’ е многу посилен, повпечатлив и многу повеќе одговара кога сакаме да ја потенцираме болноста и паднатоста на нашата природа. А сакам да го потенцирам тоа овој пат затоа што гледам дека денешните христијани си живеат и се однесуваат како ништо да не им недостасува и како ништо да не ги загрижува, односно живеат на противприроден начин како да им е тоа природно.
Што значи тоа да се живее противприродно? Противприродно е ако со начинот на животот си ги храниме страстите, наместо да ги исцелуваме. На пример, наместо како болни од гордост и славољубие да го ставиме нашиот острастен ум во процес на исцеление преку послушанието, ние правиме сè спротивно од тоа: се поистоветуваме со нашите помисли, желби и чувства; се самораководиме; неправилно се исповедаме; озборуваме, судиме и осудуваме; се самооправдуваме; мислиме дека за сè сме во право; живееме без подвиг, во униние; кроиме планови за сопствена промоција, надвор од Божјиот план; се бориме за чинови, прво место и почести; завидуваме, не простуваме, па дури и мразиме итн. Ова се ужасни примери на невосогласување на начинот на нашиот живот со најнискиот степен на претпоставениот духовен развој на кој се наоѓаме. И што е најстрашно од сè, сето ова што го набројав преку навиката сме го претвориле во наша втора природа и нашата паднатост ја чувствуваме како наша природна состојба. Просто се запрашувам: Го љубиме ли ние Христос? Или, подобро: веруваме ли ние во Христос? Овде сакам само да спомнам дека послушанието е многу посеопфатен подвиг отколку само односот со духовниот отец, но за тоа другпат.
Што значи да се живее природно? Сè спротивно од противприродниот начин на живот. Адам е создаден на ниво на просветление. Тоа е степенот на природен начин на живот. Неговото срце не било заробено од страстите. Тој ги имал дарот на умносрдечната молитва и дарот на просветленоста на умот, во доволна мера. Требал само преку исполнување на една заповед да го заокружи Божјиот Домострој на Создавањето. На тој природен начин на живот и на тоа ниво од просветленост сме повикани сите ние да се подготвиме и да ги добиеме преку светата тајна Крштение. На тој природен начин на живот и на тоа ниво од просветленост сме повикани сите ние да се подготвиме и да ги добиеме преку светата тајна Покајание или монашко посветување на Бог. Затоа, Пресвета Богородице, преку Која секој дар Божји го добиваме, просветли ја мојата темнина за уште подобро да видам колку сум грешен и колку сум далеку од мојот Господ Исус Христос!
Е, сега да се вратиме на горепоставеното прашање: Зошто со митници и грешници јаде и пие? Затоа што, тие и Го бараат.
Митрополит Струмички Наум