ВТОРА ПРОМОЦИЈА НА ЕДИЦИЈАТА
ЅВЕЗДИ НА СВЕТСКАТА КНИЖЕВНОСТ
На првата промоција, што се одржа сред јулските горештини, беа промовирани 55 томови од едицијата „Ѕвезди на светската книжевност“; сега, во овие студени зимски денови спроти Нова година, се појавуваат уште 44 нови книги, со што го заокружуваме вкупниот број издадени дела на сто без една. Тој заокружено-отворен број посочува што е досега сработено, но и што допрва ни претстои. За ваквите преведувачки проекти треба многу време. Брзајќи полека, ние ќе се обидеме да го згуснеме времето за оној период што ни е одземен од историјата. Иако станува збор за антологиски избор во кој, според природата на нештата, нужно влегуваат и веќе објавени дела, повеќето книги од оваа втора серија сега првпат се појавуваат во превод на македонски јазик (околу 30); тука има и неколку нови преводи на порано преведени дела (Езоп, Апулеј, Петрониј, Џојс), а најмалку се застапени веќе постоечките преводи, сега прегледани и поправени. Меѓу новите наслови од оваа серија има неодминливи дела (како Тибетската книга на мртвите, Угецу моногатари од Уеда Акинари, според чии мотиви е снимено ремек-делото на Мизогучи, филмот Легендата за угецот, романите на Лоренс Стерн и Лоренс, пресвртнички за европскиот роман, Пеењата на Малдорор од Лотреамон), тука се и некои од најзначајните дела на модерната книжевност (како Петербург од Андреј Бели, роман што такви автори и авторитети како Набоков и Бахтин го вбројуваат меѓу неколкуте најзначајни остварувања на XX век, Долго патување во ноќта на Селин, со исто таква репутација, Сеќавањата на Надежда Мандељштам, делата на Џозеф Конрад, Дневниците на Витолд Гомбрович), како и низа современи автори што веќе станале класика (од Белоу, Тони Морисон, Џулијан Барнс, преку Ленц, Сабато, Фуентес, Ачебе, до Шандор Мараи или Труман Капоти).
На минатата промоција зборував за важноста на „Ѕвездите на светската книжевност“ и за нивната концепција, сега ќе кажам нешто повеќе за начинот на кој таа едиција се реализира и за нејзината основна цел. Лесно може да се види дека во нашата едиција бројот на делата од соседните балкански книжевности, со кои сме веќе запознаени, e речиси симболичен во однос на општоприфатените светски книжевни вредности, што останале скриени од нас. Можеби некој ќе постави прашање: „Па, кој е тогаш нашиот интерес во целата таа работа, има ли тука некоја виша цел?“ Одговорот е едноставен: ние сме свесни дека светската книжевност е афирмирана и без нас, но ние сега, преку неа, сакаме да се потврдиме самите себе, да ја збогатиме нашата култура, а над сè да го афирмираме нашиот книжевен јазик. Успешните преводи стануваат оригинали во моментот кога ќе се појават во нова јазична средина; со тоа, самиот јазик добива светска важност. Во тоа го гледаме нашиот интерес. Јазикот, на кој успешно се преведени најзначајните дела на светската литература, никој никогаш не може да го оспори, а со тоа не може да го оспори ни народот што зборува на тој јазик, како ни државата во која тој народ живее. Во тоа е вишата цел на оваа едиција.
Кодификацијата на еден јазик е долготраен процес и тој процес во нашиот случај сè уште не е завршен. Иако темелите на македонскиот книжевен јазик беа поставени од Мисирков, вистинската кодификација почна со Конески, зашто таа не е можна без сопствена држава и без институции, без училишта и факулети, без образование, без лектори и лекторати или без соодветно восприемање кое подразбира еден сериозен „систем на лектири“. Според тоа, за официјалниот јазик и за неговата афирмација најмногу е одговорна Државата која, со закони и уредби, треба да го заштити тој јазик и, според приоритетите, да му даде предимство, како на собирно средиште на својот народ. Тоа го велам, меѓу другото, за да одговорам на прашањето, што често се поставува, дали Владата треба да финансира вакви едиции и слични проекти. Според мене, одбраната на јазикот е една од нејзините основни задачи. Мислењата дека средствата вложени во културата се само „фрлени пари“ звучат навистина несериозно. За уметноста и за науката никогаш, ни во време на најголема благосостојба, не се издвојувало доволно, а камоли премногу. Дали некој слушнал некогаш за богат писател или научник? Ние, членовите на Редакцијата, го прифативме овој проект на Владата како свој проект, свесни за неговата важност, и се трудевме и ќе се трудиме да го реализираме што попрофесионално. Според тоа, за проектите треба да се суди поединечно, и врз основа на видливите резултати. Може да се стави една општа забелешка дека издаваштвото треба да им се препушти на издавачите. Тоа е точно. Но, каде се тие издавачи што ќе вложат сопствени средства за заштита на македонскиот јазик? Така, и токму поради тоа, оваа едиција со пошироко значење, наречена „Ѕвезди на светската книжевност“, спонтано ги поврза поединечните дејности и акции на Владата, на Министерството за култура, на извршните издавачи, на преведувачите и, конечно, на самата Редакција, за да ги насочи кон заедничката цел.
Која е новината што едицијата „Ѕвезди на светската книжевност“ ја воведува во нашата издавачка практика, а и пошироко? До овој момент, главната поддршка на нашиот нормативен јазик се: „Граматиката на македонскиот јазик“ од Блаже Конески; тритомниот „Речник на македонскиот јазик“ под редакција на Блаже Конески објавен од 1961–66 г.; „Правописниот речник на македонскиот литературен јазик“ од Кирил Конески и четирите досега објавени томови од новиот „Толковен речник на македонскиот јазик“, издание на Институтот за македонски јазик. Законската рамка ја дава Законот за употребата на македонскиот јазик, чиј заштитен инструмент се лекторите, а над сите бдее Советот за македонски јазик. Формално, сè е покриено, но веднаш боде очи тоа што единствениот комплетен „толковен“ речник е изработен многу одамна, пред четириесет години, што немаме модерен правописен речник ни во печатена ни во електронска форма, што лектурата е законска обврска, но без последици во однос на квалитетот, дека истата можат да ја вршат само лица со завршени студии на Групата за македонски јазик и положен испит за лектор, а не и сите други лица што навистина го владеат македонскиот јазик, без оглед на тоа што завршиле, итн. итн. Згора на сè, за разлика од периодот на фактичката кодификација на нашиот јазик, кога и еден Блаже Конески бил лектор, во еден подолг период владее видлива небрежност за јазикот, како во неговиот говорен така и во неговиот пишан вид. Кога почна со работа, Редакцијата беше свесна за проблемите со кои се соочува. Лектурата е државна институција, инструмент на Законот; принципиелно, во неа треба да се верува, или пак, во спротивно, да се менува Законот од кој таа произлегува, со што ќе се подобри и самата таа. Но Законите не се менуваат како увод во работата, туку евентуално како нејзино резиме, откако ќе се покаже што во еден закон или во една важна институција не функционира како што треба. Нашата Стручна редакција ја почна работата свесна дека треба да ги поврзе разврзаните делови на една целина што, низ преѓата на јазикот, ја сочинуваат нишките што се викаат: автор, преведувач, коректор, лектор, уредник. Ако е лектурата законска обврска без санкции, јасно е дека една книга може да биде потпишана од лектор, а да не биде лекторирана; исто така, ако лекторскиот потпис се сфати како доволна заштита на книжевниот јазик, јасно е дека и соодветните уредници, потпишани како одговорни за секое издание, би можеле книгата да ја пуштат без дополнително читање, па и без коректура. Во такви околности, нашата Стручна редакција си стави задача да ја синхронизира дејноста на сите учесници во едицијата така што првин ќе се установат стандардите, за потоа да се осмисли една заедничка „технологија“ на работењето. Поради тоа, беше составено едно Упатство за издавачите и дргите учесници во проектот, во кое беа разработени сите поважни аспекти на едицијата, од концепцијата, преку практични сугестии за преведувачите и авторите на поговорите, до единствениот изглед на самата едиција. Најважните прашања во врска со јазикот и стилистиката – транскрипцијата на имињата, употребата на минатите времиња, итн. – беа посебно нагласени, беа дадени стилски примери од преведувачката практика, а беше изработен и Глосар на некоректности за најчестите лексички и други јазични грешки забележани во постојните преводи. Врз основа на тоа се синхронизираше целата работа: за секое дело се пишуваше одделна белешка-реценција, со конкретни забелешки дадени врз примери. Основната цел беше книгите, за чие преведување за жал нема премногу време, да се прочитаат внимателно барем уште еднаш. Стручната редакција и секој од извршните издавачи имаа по еден одговорен уредник што заедно ја надгледуваа работата извршена врз основа на Упатството, Глосарот, Белешките и повторните читања. Делата најпосле се одобруваа на седница на Редакцијата, во постојан контакт со издавачите. Може да се каже дека веќе сега имаме видливи резултати од таквата работа. Иако сè уште не можат да се видат сите нејзини ефекти, очигледно е дека квалитетот на ракописите со времето станувааше сè подобар, а таков е и конечниот изглед на книгите, особено на оние изданија во кои се применети нашите добронамерни сугестии. Со тоа, едицијата доби единствен и препознатлив облик.
Редакцијата – во чие име зборувам сега јас – им должи голема благодарност на сите учесници во оваа важна едиција. Стручната екипа на Министерството, на чело со г-ѓа Весна Илиевска, ја вршеше целата координација на најдобар можен начин. Во текот на работата, се напишаа илјадници страници во вид на белешки и други упатства, што требаше да се синхронизираат, дистрибуираат и да се надгледува нивната реализација. Со министерката Елизабета Канческа Милевска овој пат имавме помалку контакти, што само за себе зборува дека работата течела добро. Но тоа не значи дека нема да ни треба нејзината помош во иднина, впрочем, како и поддршката на премиерот Груевски. Со текот на работата, издавачите, односно задолжените уредници, сфатија дека ние им помагаме ним, поради што и тие почнаа да ни помагаат нам, на што им се заблагодарувам. Им се заблагодарувам и на своите колеги од Редакцијата што не се уплашија од тежината на каменот што ни е ставен на грбот. Посебна благодарност им се упатува на преведувачите. Ова е, најпосле, нивна едиција, едиција на врвни дела замислена и како едиција на врвни преводи, што ќе го препородат македонскиот јазик. Ние веруваме дека, веќе со првите сто книги од Ѕвездите на светската книжевност, нашето издаваштвото, па и македонскиот книжевен јазик, видливо се подобрени. А, како што еднаш забележал Достоевски, нема поголема доблест од таа во својот јазик да внесеш барем „еден нов збор“.
Ви ги честитам претстојните празници и ви пожелувам да ги дочекате со Ѕвездите в раце.
акад. Митко Маџунков
Скопје, 18 декември 2012 г.
Друго:
Во МАНУ промовирани нови 44 дела од проектот „Ѕвезди на светската книжевност“ (18.12.2012)
Академикот Митко Маџунков- За македонскиот јазик (19.12.2012)