Интервју


Во Македонија ги барам тие што го сонуваат мојот сон



ИНТЕРВЈУ: ГОРАЗД РОСОКЛИЈА, НАУЧНИК И ПРОФЕСОР НА УНИВЕРЗИТЕТОТ КОЛУМБИЈА ВО ЊУЈОРК
Во Македонија ги барам тие што го сонуваат мојот сон

Премногу е скромен во однос на големите достигнувања што ги постигнал во медицинската наука. Секогаш кога зборува за научните откритија - зборува за тимот, а многу малку за себе. Има 56 години, исклучително богата професионална биографија и огромна страст кон науката. Благодарен им е на родителите, кои инвестирале во неговото образование и е среќен што може да инвестира во образованието на своите четири деца - Илина (26), Војдан (24), Горјан (21) и Гаврил (13).

Матурирал и дипломирал на Медицинскиот факултет во родното Скопје. Специјализирал во Париз. Докторирал на тема "Имунологија на мозочни тумори". На една презентација во Ница, неговиот труд бил забележан од директорот на Универзитетот "Колумбија", кој го поканил да работи со него во Њујорк. Оттогаш до денес работната биографија на д-р Горазд Росоклија е преполна со научни откритија, проекти и истражувања од областа на неврологијата, кои не можат да се набројат, опишат и објаснат во едно интервју. Заради тековни научни проекти, д-р Росоклија неодамна допатува во Скопје.

- Од 1996 година, психијатрискиот оддел на Универзитетот "Колумбија" во Њујорк соработува со Институтот за судска медицина при Медицинскиот факултет и со психијатриската болница во Скопје, како и со болниците во Демир Хисар и Негорци. За потребите на проектот, често доаѓам во Скопје. Покрај тоа, јас сум роден и израснат во Скопје, тука се мојот најмал син Гаврил и сопругата. Го сакам градот, кој со стариот, како и со новиот градоначалник никогаш не бил погрд, погнасен, подезорганизиран. Го сакам поради луѓето во него.

l Неодамна добивте американска награда за едно исклучително научно откритие - создавање техника за целосна визуализација на невронот. Стручњаците велат дека со тоа е отворено ново поглавје во науката. Како ја оценувате важноста на вашето откритие?

- Од 1874 година, кога Камило Голџи, и неколку години подоцна Рајмонд Кахал ја создале техниката за визуализирање на мозочните неврони, целиот научен свет се обидуваше да дојде до нови сознанија ползувајќи стара техника. Новите откритија, како што е структурата на хуманиот геном, или гените одговорни за психијатриските и невролошките заболувања го наметнуваа прашањето што се случува со невронот, основната мозочна клетка под влијание на гените. Кој негов дел трпи промени и од кој вид? Старата техника на Голџи и Кахал не можеше да даде нови одговори. Нашата техника, која во овој момент ја нарекуваме "неоголџи" не возбуди нас и невронауката. Наместо неколку делумно видливи нервни клетки, пред нас гледаме стотици неврони, нивната структура, меѓусебните врски. Сакам да размислувам дека на еден тродимензионален свет му дадовме четврта димензија.

l Како човек што подолго време живее и работи надвор од Македонија, како го гледате "невронот" на македонското општество. Што е тоа што го спречува во развојната и научната компонента во сите сфери?

- Негативната селекција на луѓе. Непаметни кај што треба да бидат најпаметните, нестручни на места за најстручните, кукавици на места кај што се бара храброст, образован народ кој заборавил што значи интелектуален предизвик и стремеж кон врвот, интелектуална елита без достоинство, која во спрега со бизнисот и политиката го продава интересот на народот за ситен дневен профит. Каков развој на научната мисла може да има општество во кое универзитетски професори се залагаат за легализација на корупцијата и нелекување на "безнадежно" болните, мерено според нивниот морал, степенот на нивното незнаење и нивните критериуми за квалитет на живот применети врз други. Бавењето со наука е за луѓе што ги сакаат луѓето, а времето и знаењето ги посветуваат на подобрување на нашите животи, не на нивно уништување.

l Неколку години работите на научни проекти со македонски тим соработници, иако можевте да изберете стручњаци од која било друга земја. Што беше пресудно за таа одлука - патриотски причини или верба во стручноста на некои од домашните експерти?

- За себе размислувам прво како професор, после како научник. Професор кој не образува, кој не ги поттикна младите кон интелектуална работа и не создава услови за научно работење мора да се чувствува бесмислено. Кога во 1987 година, по мојата специјализација во Париз, ми беше понудено да останам таму, одбив со образложение дека мојата работа е позначајна за Македонија отколку за Франција, во која такви како мене имаат колку сакаат. Денес размислувам на ист начин.

Како млад доктор сонував за бавење со наука. Одењата на југословенските и светски конгреси ги доживував како понижувачки. Немав што да кажам, а бев добредојден "учесник" само поради платената котизација. Шетавме низ ходниците дружејќи се сами со себе или со некој сличен на нас, "научник" и "професор" од светот во кој титулата наместо научните достигнувања и публикациите, го одредува научниот и академски статус. Кога го добив првиот грант во САД, дојдов во Македонија да ги најдам оние што го сонуваат мојот сон, да им го отворам светот на науката, да создадеме тим што на оние што ни се потсмеваа не затоа што самите беа паметни и значајни, туку затоа што ние бевме бесмислени, ќе им врати малку од стариот долг, но позначајно од се, зад нас да оставиме трага за нашето постоење.

l На кој проект работите последнава година?

- Ползувајќи ја новата техника се обидуваме да ги откриеме причините за појавата на душевните заболувања, како и мозочните промени што човекот го наведуваат на самоубиство. Контролните групи вклучуваат зависници од дрога и алкохол, некои од нив со специфични мозочни промени што ги прави целна група за нашите понатамошни истражувања.

l Во неколку наврати најавивте дека соработката меѓу Универзитетот "Колумбија" со научниците во Македонија во базичните невропсихијатриски испитувања ќе резултира со основање Институт за невронаука во Охрид, преку обновување на Св. Климентовиот универзитет. Колку сте блиску до реализација на таа идеја?

- Се работи за инвестиција, која ќе чини 5 до 10 милиони долари. Тоа се сериозни пари дури и за Универзитетот "Колумбија", чиј годишен буџет е нешто повеќе од 8 милијарди долари. Директорот на психијатрискиот оддел на Универзитетот "Колумбија" и неговиот заменик неколкупати престојуваа во Македонија токму заради планираната градба на институтот. Проф. Алексеј Дума и јас бевме со нив. Можеби звучи неверојатно, но не успеавме да се сретнеме со "одговорните" во Македонија. Тие секогаш имаа некоја поважна работа.

l Вие сте бренд во медицинската наука. Дали бенефитот од тоа го има само Универзитетот "Колумбија", САД, или со тоа што алтруистички ги вклучувате овдешните експерти во вашите проекти сакате на проектите да им дадете и македонски печат?

- Мојот однос со Универзитетот Колумбија е јасен. Тие ја добиваат мојата наука и процент од моите грантови, јас добивам услови за работа и бенефициите предвидени за нивни професор. Професор Дума, проф. Дворк и јас, размислувавме новата техника да ја патентираме преку институтот што го замислувавме во Охрид, како основа за негов материјален опстанок. Денес верувам дека за целиот тим ќе биде помудро тој патент да го направиме преку Универзитетот Колумбија. Нашиот живот, особено периодот во кој сме способни за креација е прекраток, да го губиме времето со карактерите што Ви ги опишав во еден од претходните одговори.

l Дали вашите научно-истражувачки резултати се оценуваат на каков било начин овде? Ве има Вас и вашите резултати во одговорите на европрашалникот, во поглавјето за развојот на науката?

- Искрено не знам. Цитираноста на трудовите публикувани во последните 10 години само на македонскиот дел од тимот е над 500. Се надевам дека нашите резултати можат да бидат исползувани. Деновиве имавме разговори со државниот секретар за наука и со г-дин Виктор Стефов. Научници, паметни луѓе со желба да создаваат и да ги менуваат нештата. Се договоривме секој од нас да ја заврши својата работа, за македонските научници во конкуренција со европските, да ги внесат европските пари во македонската наука.

l Американските институции постојано ви одобруваат пари за нови истражувачки проекти. Може ли Македонија благодарение на резултатите од работата на вашиот тим да добие повеќе пари за истражување од европските фондови?

- Во Европа постојат два вида пари за наука. Пари наменети исклучиво за земјите во развој (Македонија, Албанија, Хрватска, Србија и Црна Гора), и пари на кои конкурираат водечките европски научници. Се разбира дека последниве се многу позначајни и многу потешки за добивање. Сметам дека нашиот тим не треба да конкурира на парите што и се наменети исклучиво на македонската наука. Тие пари треба да бидат за млади и неафирмирани македонски научници. Истиот став го имам за секоја област. Светски научник или уметник за својата работа ги добива парите на светскиот пазар на наука или уметност. Наша цел и должност да ги добиеме (ако сметаме дека сме најдобри во светот), се парите што им се наменети на најдобрите европски научници преку интегративните проекти. Во нив треба да учествуваат најмалку четири европски научни институции. Нашиот предлог-проект за Кордис-7 е подготвен. Институтот за судска медицина при Медицинскиот факултет во Скопје ќе се јави како носител на проектот, а во него ќе бидат вклучени медицинските факултети на Оксфорд, Манчестер, Копенхаген, Париз, Лисабон и Бразил. За добивање научен проект со вредност од повеќе милиони долари, неопходно е да имате научни публикации, висок индекс на цитираност, претходни резултати во областа и согласност од другите институции вие да сте главен носител на проектот. Ние го имаме сето тоа.

l Сакате да освојувате височини. Еднаш го освоивте Монт Еверест. Колку сте блиску до врвот во научна смисла, особено што вашата работна биографија многу прилега на упорно и систематско качување по стрмнините на неистражените научни височини?

- Во гимназиските денови "Во потрага за загубеното време" на Марсел Пруст беше едно од моите омилени книжевни дела. Постојано размислувам дека во се што правам временски заостанувам барем 10-15 години. При искачувањето на планинските височини наоѓаме задоволство не само во триумфот туку и во процесот. Над 6.000 метри височина нема задоволство, само страдање, кое треба да го надвладеете со снагата на волјата. Има момент кога чувствувате дека волјата ги надвладува физичката немоќ и болката. Тоа ве прави среќен затоа што сознавате кој сте. Ваквото размислување го применувам и врз моето научно истражување. Уживам во процесот, во дружењето со млади и паметни луѓе што сакаат да го менуваат светот чувствувајќи дека ако не јас, тие ќе дадат суштествени одговори што ќе го подобрат квалитетот на човековото живеење.

„Дневник“- 2006 г.