7. Воведение во Храмот
Некогаш, во времиња не толку дамнешни, но како што некогаш се вели, со илјадалетија оддалечени од нас, животот се мерел, како прво, преку духовните, религиозните празници. О, се разбира, далеку од тоа сите точно да ја знаеле нивната содржина, но сите оделе во Црква, за многумина, можеби дури и за повеќето од нив, празникот, пред се, бил можност да се наспијат, да се најдат, да се напијат, да се одморат. А сепак, се чини, секој чувствувал, дури иако не го сознавал тоа јасно, дека празникот - тоа е пробив во животот на нешто возвишено и светло, допир со свет на некои други реалности, напомнување на нешто што се заборава и заглушува од секојдневието, то ест од суетата и уморот на делничниот живот.
Дури и имињата на празниците: Воведение во Храмот, Рождество, Богојавление, Сретение, Преображение, дури и самите овие зборови - со својата торжественост, инаквост во однос на стварноста, со таинствената своја убавина за која напомнувале, кон нешто повикувале, на нешто укажувале... Празникот - тоа било како некоја воздишка на човекот за нешто загубено, воздишка за можност на нешто друго.
Но денешниот свет станал делничен, непразничен - и дури и калемењето на државните, “социјални” празници не го отстрануваат тој нанос на пепел, тага и невосхитеност. Бидејќи, повторувам, суштината на празниците е во оној пробив, нагорнина - во друга реалност, во светот на духовна убавина и светлина.
Ете го празникот на Воведение во Храмот на Пресвета Богородица. На што се однесува тој? Неговата тема е едноставна: малечкото девојче родителите го приведуваат во храмот Ерусалимски. Ништо необично, во тоа време така постапувале многумина, тоа бил општоприфатен обичај. Бидејќи некој да се воведе во Храмот - тоа значи животот да се доведе во допир со Бога, на животот да му се даде крајна цел и назначение, тој да се освети одвнатре со светлината на повозвишениот опит.
Но ете, раскажува црковната служба за овој ден, дека Неа ја воведуваат тука, каде никој, освен свештениците, не смеел да влезе, ја воведуваат во местото кое се нарекува “светина на светиите”, во таинствената, свештена глубина /длабочина-мислам дека тука соодветствува и глубина/ на храмот. Името на ова девојче е - Марија. Тоа е идната мајка на Исуса Христа, т.е. Таа низ која, веруваат христијаните, самиот Бог доаѓа во светот, при луѓето, за да го сподели нивниот живот и да ја разоткрие неговата божествена содржина. Што се тоа - приказни? Или тука нешто е раскажано и откриено, за што инаку, со едноставни човечки зборови можеби не ќе го искажеш, она што директно, непосредно, се однесува на нашиот живот?
Ете, овој благолепен, тежок храм бил - слава на Ерусалим. И со векови луѓето верувале, дека само во него, зад тешките ѕидови човек може да се допре со Бога. Но свештеникот ја зел Марија и ја вовел во свештеното место, и ние и сега пееме: “пречистиот Храм Спасов се воведува во храмот Господов”. А потоа, Христос рекол: “Урнете го овој храм, и Јас за три дена ќе го подигнам”. Евангелистот додава: “а Он говореше за храмот на Своето тело”.
Смислата на сите овие настани, сите овие зборови, сите овие споменувања, е едноставен: од сега храм станува човекот, од сега не камењата и не олтарите, а човекот - неговата душа, неговото тело и целиот негов живот - ете го свештениот и божествен центар на светот, ете ја “светината на светите”. Еден храм - жив и човечки - влегува во друг, направен од камен, материјален, и одвнатре ја завршува неговата смисла и назначение.
Се преместува центарот на религијата, повеќе од тоа - се преместува центарот на тежината на животот. Во светот влегува учење кое не поставува ништо повисоко од човекот, бидејќи Самиот Бог го примил човечкиот образ, за да јави дека назначението на човекот, неговиот повик е - божествен. Од овој момент започнува слободата на човекот. Нема ништо над него, бидејќи светот за него е - дар Божји, кој му е даден за исполнување на неговата божествена судбина.
Оттогаш, од кога Дева Марија влегла во “светината на светите”, животот станал храм. И кога ние го празнуваме Воведувањето во Храмот, ние ја празнуваме оваа божествена смисла на човекот, возвишеноста и светлината на неговиот повик. Нив никој не ќе ги избрише, не ќе ги искорени од човековото сеќавање.
8 
Може без преувеличување да се каже дека црковното почитување на Дева Марија, Божјата Мајка, израснало како дрво од семе, од созерцувањето на Неа при јаслите, во Витлеем, во таа, за христијаните, единствена по своето значење, ноќ, кога се родил Исус Христос, кога образот на Марија со Младенецот во рацете станал - и засекогаш останал - главен, најдлабок, најрадосен, образец на нашата вера, нашата надеж, нашата љубов... Инаку говорејќи, сите празници, сите молитви, сета љубов, се усмерени на Божјата Мајка, се вкоренети во празникот на Раѓањето Христово.
Во древноста, кога се уште не бил развиен црковниот календар, единствен празник во чест на Дева Марија бил вториот ден од Рождество - 26 декември, денот кој и до сега се нарекува “Собор (то ест собрание) во чест на Пресвета Богородица”. Во празнувањето на христијанската Црква на Рождество Христово, то ест во молитвите и песнопеењата на овој ден, ние го наоѓаме најдлабокиот слој на богородични теми, својствени за христијанската вера, то ест за нашиот однос кон Марија, нашето восприемање како на Нејзиниот образ, на Нејзината личност, така и на Нејзиното место во нашиот религиозен живот.
Една тема, еден мотив, како светла нишка поминува низ целото празнување на Рождеството Христово: тоа е преживувањето на Мајката Христова како дар на светот, дар на човештвото, и значи - наш дар на Бог кој дошол во светот, при човекот. “Што да Ти принесеме Тебе, Христе” - прашува една од молитвите на Рождество. И одговара вака (јас ќе ја принесам оваа молитва на руски, а не во црквено-словенска форма): “Се создадено од Тебе, Те пресретнало Тебе со своите дарови. Небото Ти ја дарувало ѕвездата, ангелите - пеењето, мудреците - приносите, пастирите - својата радост, земјата - пештерата, пустината - јаслите. Ние пак, луѓето, Ти ја принесуваме како дар на Тебе Мајката Дева...”
Во што е длабоката смисла на ова зачудувачко песнопеење? Се разбира, во тоа што целата творба не само што жеднее за соединување со Бога, не само што Го очекува Неговото доаѓање при нас, туку и ја подготвува таа средба, така што средбата на Бога со човекот, слободна и љубовна, ја сочинува срцевината на христијанската вера. За современиот слух, исушен, пресечен од површноста на расудувањето, зборовите за небото - кое на Бога Кој доаѓа во светот му ја принесува - ѕвездата, или за земјата, која Му ја принесува пештерата и јаслите, звучат само како поетска метафора, како поезија, која нема, “како што на секого му е познато”, никакво “објективно” значење, никаков однос кон реалноста. Она што нашето разумско сознание не го прима, тоа на поезијата, и можеби само на неа, и е дадено да го види, слушне и да ни го пренесе и да ни ја покаже длабоката смисла, подобро речено, длабочината на секоја појава, секоја реалност, таа нивна скриена сила и вистина, која е сокриена од малечкиот, самодоволен разум, кој се занимава само со надворешноста на работите. Небото кое, како дар на Христа, Му принесува ѕвезда! Што значи ова, освен тоа дека се во светот, и пред се, самиот свет во својата целосност и хармонија, во својата природност, како да е предназначен, предопределен за појавување во него на повозвишената смисла, тоа дека самиот свет не е случаен, не е бесмислен, а обратно: светот е - и символ, и желба, и очекување на Бога.
“Небесата раскажуваат за славата Божја!” Тоа го знае поезијата, тоа го знае верата. И затоа во Рождеството Христово поезијата и верата не го гледаат само доаѓањето на Христа, но и движењето на средбата на светот со Него: ѕвездата, пустината, пештерата, јаслите. Ангелите, пастирите, мудреците. И како лачезарна срцевина, како раскрсница и полнота на сите овие движења - Марија, најдобриот, најпрекрасниот плод, божествениот цвет на создадениот свет. Ти, според љубовта Твоја, ни го даваш Синот Твој - како верата да му вели на Бога. Ние, во нашата љубов, ти ја даваме Марија, Девата-Мајка, за Синот Божји да може да стане Син Човечки, да биде еден од нас, и нас во себе да не соедини со Бога. Во лицето на Марија како да се извршува брак на Бога со светот, исполнување на нивната взаемна љубов. Евангелието вели: “Бог толку Го возљуби светот, што Го даде Синот Свој Единороден...” Црквата одговара: “Светот толку Го возљуби Бога, што Му ја даде Онаа, во чија убавина и чистота се разоткрива длабоката смисла, длабоката содржина на светот...” И затоа, пред човек да започне да ја узнава верата во Марија - Мајката и Застапничката, пред да ја пронајде својата полнота на почитување на Неа во безбројните молитви, празници, изобразби, дотогаш, како основа и извор на се тоа - ни е покажана Божествената полнота, Божествената убавина на таа ноќ, и во самата срж Нејзината заслепувачка светлина, која излегува од образот на Мајката со Младенецот во рацете. Се она што се распаднало во гревот, злобата, гордоста човечка - повторно е соединето: небото и земјата, Бог и човекот, природата и духот. Светот станува слава, зборовите - љубов и песна, материјата - дар, природата - јасли. Таа љубов со која Бог од вечност го возљубил светот и таа љубов која, во својата последна длабочина, од вечност го љуби светот на Бога, се соединиле и се исполниле и се зацариле во овој образ, во образот кој никој и никогаш не можел да го искорени од човечкото сеќавање, од човечкото сознание.
Загледувајќи се во овој образ, радувајќи му се, ние се загледуваме во единствениот вистински образ на светот, животот и човекот. И празнувајќи ја Мајката Дева, пред се, се радуваме на тоа што во неа сме разоткриени ние самите, Божествената длабочина, убавина, мудрост и светлина на светот, кога тој се соединува со Бог Кој Го создал и Го љуби.
Во светот е страшно и празно. Осамено. И бесконечно тешко да се живее. И затоа толку многу луѓе бараат само тоа, како да си заминат од таа лага, од тој безрадосен живот, и да се нурнат - некој во тешко пијанство, некој - во бесмислена мечта. Но се тоа секогаш, порано или подоцна, се покажува како ќорсокак, и само уште пострашно станува разбудувањето и насилното враќање кон /постилој/ јаже. Не случајно, каква и област од животот да земеме, секоја денес ни станала “проблем”. Проблемот на општеството. Проблемот на трудот. Проблемот на полот. Проблемот на жената. Проблемот на среќата... И се тоа станало проблем затоа што, се разбира, од една страна, подготвените одговори и налози, кои ги дава државната пропаганда, веќе одамна се развенчани, разобличени во својата лага и празнина, престанале да бидат одговори, и затоа, од друга страна, што други одговори нема, и ние толку често не знаеме - каде и како да ги бараме. И во нашето сознание се зацарува празнината и цинизмот, и ете, нив и сакаме да ги заглушиме, од нив да побегнеме.
Многумина во наши денови започнуваат нејасно да сознаваат, дека вистинските одговори се невозможни, ако човек не се пробие кон возвишеното и вечното, не поверува. Но ете и во Бога може различно да се верува. Ете и верата може да биде само заминување, само бегство, еден вид на психолошко пијанство, то ест верата може да биде псевдо-вера, или лажна вера. За жал, и во име на верата, во име на Бога може да се мрази и да се твори зло, да се руши, а да не се гради. И не говорел ли самиот Христос, дека “многумина ќе дојдат во Негово име, и многумина ќе прелестат”, и не говорел ли Христос исто така, за тоа дека не секој кој Му говори “Господи, Господи” ќе влезе во Царството Божјо? Затоа од првите свои денови христијанството не прашувало - “веруваш ли?” - бидејќи знаело, дека и тие кои го распнувале и предавале Христа, исто така во нешто верувале; не, христијанството прашувало: како ти веруваш? И во што?
И ете овде, при обидот да се одговори на ова основно прашање за вистинската вера, и се појавува пред внатрешниот поглед речиси несвесно, речиси недоброволно, образот на Девата-Мајка. О, тоа сосема не значи, дека овој образ некако со себе го засолнува образот на Христа или пак, за верата претставува некаков втор објект, различен од Христа. Не, бидејќи од Христа, само од Него, ние го примаме овој образ како некој подарок за нас, како разоткривање на се она на што се однесува учењето, кон што се однесува - повикот на Христа. Така ете, да се прашаме себе - во што е Неговата сила, во што е Неговата помош за нас?
Мојот прв одговор, можеби, сите ќе ги зачуди. Тоа е: образот на жената. Првиот дар на Христа за нас, првото и најдлабоко разоткривање на Неговото учење и повик ни се дадени во образот на жената. Зошто тоа е толку важно, толку утешно, толку спасително? Затоа што нашиот свет станал до крај безнадежно машки свет. Во нашиот свет царува надменоста, агресивноста, во него се е сведено на орудијата на власт и владеење - на производството и на орудијата за производство, на сопарништво, насилие, несакање во нешто да се попушти, некаде човек да се смири, да занеми, да се нурне во тивката длабочина на животот. И на се тоа противстојат, се тоа го разобличуваат - само со своето присуство - образот на Дева Марија, Пречистата Мајка, образот на бесконечно смирение, образот на чистота - и нејзините сили и убавина, образот на љубовта - и победата на оваа љубов.
Дева Марија, Пречистата Мајка од ништо нема потреба - а се добива. За ништо не се бори - и со се владее. Во образот на Дева Марија е се она што речиси не останало во нашиот машки, горд и агресивен свет: сострадание, жалост, грижа, доверба; за себе таа говори: “еве ја слугинката Господова”, а ние ја нарекуваме Царица на небото и земјата, Владичица и Госпоѓа. Дева Марија на ништо не поучува, ништо не докажува - но ете самото нејзино присуство, светлината и радоста на тоа присуство единствено ги симина проблемите измислени, изнудени од нас. Како по долг, мачен, разбиен ден да сме се вратиле дома, и се повторно е јасно, и се е полно со среќа која со никакви зборови не може да се опише, кое и е единствената вистинска среќа. Христос говорел: “Барајте го, пред се, Царството Божјо”. Така ете, во оваа жена - Дева, Мајка, Застапничка - ние не со умот, а со срцето чувствуваме што значи да се бара и да се најде Царството, и што значи со него да се живее.
Друго:
Прот. Александар Шмеман: ПОЧИТУВАЊЕТО НА БОЖЈАТА МАЈКА - НЕДЕЛНИ БЕСЕДИ (12)