(Обновено)
Архимандрит Симеон Купас
1. Ние го оставивме на крај таинството на Божествената Евхаристија и ќе зборуваме за неа одделно, не само зашто таа е највеличествена од сите црковни тајни, туку и заради нејзината врска со постот се образувал огромен проблем, не еднаш испитуван во утробата на Црквата.
Оваа тема до наши дни продолжува да ги интересира, како пастирите на Црквата, така и многуте верни. Без оглед на тоа што не било прифатено никакво официјално црковно решение, во последните години се појавија дискусии и беа искажани мислења кои помогнаа во вистинскиот пристап кон тоа прашање, како од богословска страна, така и на практично ниво.
2. Нема никаков сомнеж дека основна цел, поради која се извршува таинството на Божествената Евхаристија, е причестувањето на верните. Учеството на верните во извршувањето на тајната незамисливо е без највисоката точка на тоа учество – причестувањето со Телото и Крвта Господови. Во древната Црква од причестувањето се одлачувале (=оддалечувале) само оние кои тешко згрешиле, коишто и биле оддалечувани од црковната заедница до почетокот на литургијата на верните, односно од таинството на Евхаристија.
Ова е кристално јасно учење на Светото Писмо и целото црковно Предание, т. е. преданието на нашите богоносни Отци, свештените правила и најдревната црковна пракса.
Во тоа учење и пракса, коишто ги примила Црквата во почетокот, како услов за живот во Христа се укажува на колку што е можно почесто учество на верните во Божествената Евхаристија, „постојано причестување“ како што учеле во своето дело, посветено на конкретново прашање, двајцата наши отци, кои живееле не толку одамна, свети Макариј Нотарас, епископот Коринтски и свети Никодим Светогорец.
Иако сега, во епохата на богословската неукост, ситуацијата делумно се изменила, и помеѓу многумина верници се распространила поинаква пракса, а таа, се разбира, се појавува не како црковно Предание, туку напротив, како отстапување од него и покажува опаѓање на црковниот живот.
3. И така ние треба често да пристапуваме кон Божествената Евхаристија. Нормално, прашањето за тоа колку често ќе се причестуваме, ние треба да го решиме не сами, туку заедно со својот духовен отец – верниот раководител во животот според Христа. Само на тој начин ние можеме да бидеме уверени, дека нашето учество во таинството нема пречки и тоа одговора на својот основен услов – духовната чистота, којашто апсолутно е неопходна за достојно, а не недостојно причестување со Телото и Крвта Господови, согласно со учењето на апостолот Павле (види во 1. Кор. 11, 26- 29).
Апостолот пишува: „Но, човекот да се испита самиот себе и потоа да јаде од овој леб и да пие од оваа чаша“ (1. Кор. 11, 28). Тоа „испитување“, коешто, според зборовите на апостолот, се покажува за нас како неопходно за подготвување за Божествената причест, се состои токму во темелна проверка на нашата духовна чистота и вклучува во себе испитување на совеста, исповед, живот со страв Божји, љубов кон ближните и помирување со нашите браќа.
4. Освен во духовната чистота, во што уште се состои нашата подготовка за примање на Божествената причест? Свештените правила на најјасен начин пропишуваат, дека верните – клирици и лаици – се должни да пристапуваат кон Божествената Евхаристија на гладно срце, т. е. со празен желудник „за свештенодејството да биде извршено од луѓе коишто не јаделе“, согласно со 29. правило на 6. Вселенски Собор. Како што забележува Аристин, еден од најистакнатите толкувачи на свештените правила, кој живеел во дванаесеттиот век, „иако Господ тајноводствувал[1] со учениците по вечерата, ние не треба да го следиме претешкиот за нас пример, туку да го следиме црковниот обичај, и свештениците да принесуваат свети дарови на жртвеникот на гладно срце, и кон причестувањето исто така да пристапуваат гладни“.
Тоа е очигледно и од праксата која постоела за време на причестувањето на Литургијата на Претходноосветените дарови, кога се извршувала во среда и петок навечер. Верните, подготвувајќи се да се причестат со Божествената Евхаристија, ништо не јаделе до времето на причестувањето. Исклучок од ова општо правило се прави, согласно со 9. правило на свети Никифор Исповедник, само за оние што биле пред умирање, на кои им се разрешувало давање Евхаристија „и по јадење“.
5. Другиот услов, којшто го бараат свештените правила е воздржување пред Божественото причестување. Како што свештенството, коешто ја извршува Божествената Литургија, („на Божествените Тајни да им пристапуваат осветените“) така и верните кои се подготвуваат да пристапат кон Божествената Причест, во навечерието треба да се воздржуваат од своите сопруги и сопрузи. Свети Никодим Светогорец го објаснува 13. правило на свети Тимотеј Александриски, и вели, дека сопружниците не се должни да имаат телесни односи во сабота и недела (и општо на сите празници) доколку во тој ден се извршува Литурија, тие се должни да се подготвуваат за учество во Божествената причест.
6. Чистотата, неопходна за нашето учество во Божествената Евхаристија, изискува, согласно со правилата, жените да не се причестуваат во периодот на месечното чистење, туку најпрво да се очистат и дури потоа да пристапат кон Божествената причест (2. правило на светиот Дионисиј Александриски и 7. правило на светиот Тимотеј Александриски). Таа, пак, забрана се однесува и за мажите, т. е. и тие исто така не смеат да се причестуваат кога во претходната ноќ имале истекување, т. е. полуција за време на сон.
7. По сè што беше кажано погоре за востановените канонски услови за верните кои се подготвуваат за причестување, ќе се вратиме кон нашето почетно прашање: Колку и како треба да постиме пред Божественото причестување?
Ни древната црковна пракса, ни свештените канони не определуваат никаков посебен пост за оние, кои се подготвуваат да пристапат кон светата Евхаристија. Во апостолско време, па и подоцна, верните се причестувале по заедничката вечера. Се разбира, подоцна поради многу причини престанала оваа пракса и побожноста пред Божествената причест ја поттикнала Црквата да определи, верните да се причестуваат на гладно срце, т. е. да се воздржуваат од секаква храна и од вода по вечерата или, барем од полноќ па до причестувањето. Црковните правила го определуваат само тој евхаристиски пост и ништо друго.
8. Тоа што пред Божественото причестување нема посебен пост, се гледа и од практиката, којашто од древност ја следат клириците. Подготвувајќи се за служење Литургија, тие го запазуваат само основниот евхаристиски пост, т. е. се воздржуваат од храна и вода, од полноќ па до завршувањето на Литургијата.
9. Иако, веројатно, може да се смета за израз на побожност, распространетиот обичај да се пости три дена без масло пред Божествената причест, кој до наше време го запазуваат многу христијани, сепак тој не е основан од вистинското Црковно Предание. Тој влегол во црковниот живот во периодот на богослужбено назадување, и за жал до нашево време е поврзан со неоправданото ретко учество на многумина верници во таинството на Евхаристија, а во многу случаи тоа особено е точно за нашево време, и е поврзан со одбивањето на истите верници да ги запазуваат од Црквата востановените повеќедневни и еднодневни пости.
Ако буквално го запазуваат тој обичај на тридневен пост, тогаш, за жал, верните никогаш, освен за Пасха, не можат да се причестат во неделите, бидејќи каноните забрануваат пост во сабота. Меѓутоа на тој начин се уништува пасхалниот карактер на воскресниот (неделниот) ден и за време на неделното собирање во црква, верните остануваат далеку од Вечерата Господова, останувајќи само обични гледачи на свештенодејството!
10. Доаѓајки кон крајот, да забележиме: несомнено, постот секогаш е полезен, па и пред Божественото причестување, иако црквата не пропишала таков пост. Но токму тој пост, запазуван од верните доброволно или по совет на духовникот, не треба да стане препрека за нашето често учествување во Евхаристијата – токму тоа го бара и природата на ова таинство, што упорно го истакнуваат свештените канони и што го потврдува древната црковна пракса.
Оние верници, коишто можат да се причестат во недела, задолжително треба да запазуваат пост без масло во петок. Во сабота од почит кон канонската забрана за пост тие треба да употребуваат храна со растително масло. Напротив, за вечера да вкусат што е можно поедноставна храна: лесна ужина, сушени или свежи овошја. На ваков начин ние и ги запазуваме свештените канони, кои забрануваат пост во сабота, и до некој степен телесно се подготвуваме за учествување во неделната Евхаристија.
(Белешка: редовно можат да се причестуваат верниците кои редовно постат, односно, секоја среда и петок и четирите големи пости, и кои редовно се исповедаат кај својот духовник – свештеник или епископ, и од него добиле благослов за да се причестуваат редовно.)
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Ја востановил Божествената литургија (бел. на прев.)
Ѓакон Јани Мулев
Извор:
http://crkvaveles.wordpress.com/