Беседа 37
За рајот и за духовниот закон.
1. „Пријателстовото од овој свет,” според напишаното, „е непријателство на Бога” (Јак. 4, 4). Затоа Писмото секому заповеда: „Од сè, што е за пазење, најмногу чувај го срцето свое” (Изрек. 4, 23). Па човекот, пазејќи го во него словото како рај, да се наслади со благодатта, не слушајќи ја змијата којашто вползила внатре и го советува на тоа што служи за задоволство, а од што се раѓа братоубиствениот гнев, додека душата што го раѓа ова умира, туку слушајќи го Господа, Кој вели: Грижете се за верата и надежта, од кои се раѓа богољубивата и човекољубивата љубов, којашто води кон вечен живот. Во овој рај влегол Ное, пазејќи ја и исполнувајќи ја заповедта, и за љубовта бил избавен од гневот. Пазејќи го тој рај, Авраам го чул гласот Божји. Пазејќи го тој рај, Мојсеј ја примил славата врз своето лице. Слично и Давид истиот тој рај го пазел и обработувал, поради што ги завледеал непријателите. Па и Саул, додека си го пазел срцето, бил успешен. А кога ја престапил заповедта до крајот, најпосле е напуштен. Зашто словото Божјо го допира секого, зависно од мерата на неговите способности. Колку кој владее, толку е и овладуван. Колку пази, толку и се запазува.
2. Така и сите свети пророци, апостоли, маченици, го пазеле словото во своите срца и немале друга грижа, го презирале земното и останувале во заповедта на Светиот Дух, пред сè го претпочитале она што Му е благоугодно на Духот и што е добро, одбирајќи ја сиромаштијата наместо богатството, срамотењето наместо славата, страдањето наместо задоволството, а следствено на ова и љубовта наместо раздразливоста, но не само на збор и не само преку тоа што го знаеле тоа, туку и на збор и на дело во реалноста. Зашто, мразејќи го она што е пријатно во животот, тие уште повеќе ги возљубиле оние што им ги одземале овие нешта, сметајќи дека така им помагаат во нивната цел, и се воздржувале од познавањето на доброто и лукавото. И од добрите не се откажувале и лукавите не ги обвинувале, сите признавајќи ги за одговорни служители на домостројот на Владиката. Поради тоа, кон сите имале добро расположение, зашто кога слушнале од Господа: „Проштавајте и ќе ви биде простено” (Лука 6, 37), тогаш оние што ги навредувале почнале да ги сметаат за добротвори, зашто им давале можност да ја простат навредата. Исто така, кога слушнале: „Сè она што сакате да ви прават луѓето, правете им го и вие” (Мат. 7, 12), ги возљубиле и добрите, како што им кажувала совеста. Зашто, оставајќи ја настрана својата праведност и барајќи ја правдата Божја, ја нашле, како што и требало, во неа природно скриената љубов.
3. Господ предал многу заповеди за љубовта и во исто време заповедал да се бара правдата Божја; зашто знаел дека таа е мајка на љубовта. Човек не може да се спаси поинаку, освен преку ближниот, како што и заповедал: Простете и ќе ви биде простено. Тоа е духовниот закон, напишан во срцата на верните ‡ исполнување на првиот закон. Зашто Господ вели: Не сум дошол да го поништам законот, туку да го исполнам (Мат. 5, 17). А сега слушни како се исполнува законот. Првиот закон, од благословена причина, навредениот го осудувал повеќе отколку оној што згрешил; бидејќи речено е: „Со каков суд судиш друг, со таков суд се осудуваш сам,” а што простува човек, тоа и нему ќе му биде простено (Рим. 2, 1; Мудр. Сир. 28, 2). Зашто, според словото на законот: меѓу судот има суд, и меѓу раната има рана (5. Мој. 17, 8).
4. Според тоа, простувањето на гревовите е исполнување на законот. Не го споменавме првиот закон затоа што Бог им дал на луѓето два закона. Не, напротив, законот е еден. Во однос кон природата тој е духовен, а во однос кон судењето секого го става пред справедлив суд. Простува на оној кој простува, а го суди оној кој суди. Зашто речено е: „Со чистиот ‡ чисто, а со лукавиот ‡ според неговото лукавство” (Псал. 17, 27). Значи, оние што духовно го исполнуваат законот, па според тоа имаат удел во благодатта, не ги љубат само добротворите, туку дури и оние кои ги хулат и ги гонат, очекувајќи ја духовната љубов како награда во замена за овие богатства. А богатства ги нарекувам не затоа што простуваат навреди, туку затоа што им прават добро на душите на оние што ги навредуваат. Му се молат на Бога за нив, зашто некако како преку нив да го добиваат блаженството, според кажаното: „Блажени сте вие, кога ќе ве срамат и прогонат и кога ќе говорат против вас секакви лажни зборови лажно ‡ заради Мене” (Мат. 5, 11).
5. Но таа мудрост тие ја научиле од духовниот закон. Со оглед на тоа што трпеле и ја запазувале духовната кротост, Господ, гледајќи го трпението на срцето коешто се бори и несовладливата љубов, ја разурнал преградата, и тие во целост ја отфрлиле омразата и стекнале љубов, но не веќе со усилба, туку со Божја помош. Најпосле, Господ го задржува огненото оружје, коешто се врти натаму и наваму (1. Мој. 3, 24), т. е. вознемирувачките помисли, и тие влегуваат „дури зад завесата, каде што Исус за нас влезе најнапред” (Евр. 6, 20) и се насладуваат со плодовите на Духот и, созерцувајќи ја иднината со црвстината на срцето, а не наѕирајќи како преку огледало, согласно со апостолот, велат: „Што око не виде, уво не чу, ниту на човека на ум му падна, тоа Бог го приготвил за оние, кои Го сакаат” (1. Кор. 2, 9). Но, прашувам јас во врска со ова чудно нешто:
6. Прашање: Ако тоа не му дошло на срцето на човекот, тогаш како вие го знаете ова, уште повеќе кога и самите знаете од Делата (14, 15) дека како и ние сте луѓе со страсти?
Одговор: Чујте што одговара на ова Павле. „А нам, пак,” вели тој, „ни го откри тоа Бог преку Својот Дух, зашто Духот испитува сè, па дури и длабините Божји” (1. Кор. 2, 10). А за да не рече некој дека ним им е даден Духот како на апостоли, а за нас тоа природно не е можно, Павле на друго место, вознесувајќи молитва, вели: „Да ви даде, по богатството на Својата слава, сила да се утврдите преку Неговиот Дух во внатрешниот човек, и преку верата Христос да се всели во срцата ваши” (Ефес. 3, 16 и 17); и уште: „а Господ е Дух; а каде што е Духот Господов, таму има слобода” (2. Кор. 3, 17). И уште: „Ако, пак, некој нема Дух Христов, тој не е Негов” (Рим. 8, 9).
7. Значи, и ние да се молиме, со увереност и чувство дека и ние ќе се причестиме со Светиот Дух и ќе влеземе таму од каде што сме излегле, па, следствено, да си отиде од нас погубната за душата змија, советникот на суетата, духот на многугрижливоста и опиеноста. Затоа, откако цврсто ќе поверуваме, да ги запазуваме Господовите заповеди и преку тоа да израснуваме во совршен маж, во мерата на возраста. И над нас веќе да не господари измамата на овој век, а исто така, уверени преку духот, да не ја загубиме верата дека благодатта Божја ќе биде благоволна кон грешниците кои се каат. Зашто даруваното според благодатта не оди заедно со претходната немоќ. Инаку благодатта ‡ не е благодат. Но, откако ќе поверуваме во семоќниот Бог, со едноставно срце, коешто не потпрашува, да Му пристапиме на Оној, Кој ни дарува учество во Духот според верата, а не според уподобувањето на делата на верата. Зашто речено е: Духот не го добивте преку делата по Законот, туку преку послушноста во верата (Гал. 3, 2).
8. Прашање: Велиш дека сè што е духовно е скриено во душата. Тогаш што значи тоа: „В црква повеќе сакам да кажам пет зборови разбирливи” (1. Кор. 14, 19)?
Одговор: Црквата може да се разбере на два начина: или како собрание на верните, или како душевен состав (битие). Според тоа, кога Црквата се зема духовно ‡ во значење на човек, тогаш таа е целиот негов состав (битие); а „пет зборови” означуваат пет општи добродетели, коишто се делат на многу видови и го изградуваат целиот човек. Како што оној кој зборува за Господа со петте зборови ќе ја опфати целата мудрост, така оној кој Го следи Господа преку петте добродетели изградува голема побожност; затоа што овие добродетели се пет, но тие ги опфаќаат и сите останати. Прва е молитвата, потоа воздржувањето, милостињата, сиромаштвото, долготрпението. Сите тие, бидејќи се извршуваат според желбата и доброволно, се душевни зборови, кои ги изговара Господ, а ги слуша срцето; зашто Господ дејствува и Духот тогаш зборува во мислата. И во која мера посакува срцето, во таа мера извршува отворено.
9. Овие, пак, добродетели, колку што се општи за сите, толку се и поврзани во расудувањето. Зашто ако отсуствува првата, ги снемува сите. Исто така, по втората се одземаат тие што следуваат по неа, итн. Зашто, како ќе се моли човекот, ако на него не подејствувал Духот? Како потврда на ова што го зборувам служи Писмото, коешто вели: „Никој не може да Го нарече Исуса Господ, освен преку Светиот Дух” (1. Кор. 12, 3). А оној што се воздржува без молитва, како ќе издржи без таа помош? И кој не се воздржува во сè, како ќе биде милостив кон гладниот или навредениот? А кој е немилосрден, тој нема да се согласи доброволно да осиромашува. И обратно, раздразливоста живее заедно со приврзаноста (пристрастноста) кон парите, без разлика дали човек ги има или ги нема. Но, доблесната душа се вѕидува во Црквата не според тоа што направила, туку според тоа што засакала. Зашто човекот не го спасува неговото сопствено дело, туку Оној Кој му дал сила. Според тоа, ако некој ги трпи и раните на Владиката, во ништо да нема високо мислење за себе, макар и да направил нешто. Па дури ниту во тоа што само го засакал и започнал делувањето. Значи, не мисли дека кога било ќе Го претекнеш во добродетелта Господа, според словото на оној што рекол: „Бог е Оној, Кој во вас прави да сакате и да дејствувате според Неговата добра волја” (Филип. 2, 13).
10. Прашање: А што му заповеда да прави Писмото на човекот?
Одговор: Уште погоре рековме дека човекот по природа има иницијатива, а Бог го бара токму тоа. Затоа заповеда човекот отпрвин да сфати, откако ќе сфати, да засака, и доброволно да отпочне (иницира) нешто. А активирањето на мислата, вложувањето труд, извршувањето на делото ‡ ова Господовата благодат му го дава на оној кој посакал и поверувал. Според ова, човечката волја е нешта како суштински услов. Ако нема волја, Бог самиот ништо не прави, макар и што може, според Својата слобода. Значи, извршувањето на некое дело преку Духот зависи од волјата на човекот. Исто така, ако ја предаваме целосно својата волја, тогаш чудесниот во сè и совршено несфатливиот Бог целото дело ни го припишува нам. Ние, луѓето, се зафаќаме да искажеме каков било дел од чудата Негови, засновајќи се на Писмото, или, поточно кажано, научени од Писмото. Зашто, речено е: „Кој го познал умот Господов” (1. Кор. 2, 16)? И самиот Бог вели: „Колкупати сакав да ги соберам чедата Свои... но не сакавте” (Лука 13, 34). Значи, треба да се верува дека Тој самиот нè собира, а од нас ја бара само волјата. А што друго би било израз на волјата, ако не доброволниот труд?
11. Како што железото, кога треба нешто да се сади, ја копа, ја сече, ја обработува земјата, под притисок самото се зарива во неа, меѓутоа некој друг управува со него, и кога ќе се скрши, го става во оган и го поправа, така и човекот, иако самиот се мачи и се труди кога прави добро, сепак во него на таинствен начин дејствува Господ и во текот на напорот и маката го утешува и обновува срцето, како што вели и пророкот: „Се крева ли на големо секирата пред оној што сече со неа? Се гордее ли трионот пред оној што го движи” (Иса. 10, 15)? Истото се случува и во злото. Кога човекот се покорува и предава, тогаш сатаната го побудува и наострува, како разбојникот мечот. А со железото го споредивме срцето поради неговата нечувствителност и поради големата жестокост. Но ние не би требало, слично на бесчувственото железо, да не знаеме кој управува со нас, туку напротив, слично на волот и магарето, би требало да знаеме кој нè принудува и води според своето размислување. Зашто речено е: „Волот го познава стопанот свој, и оселот ‡ јаслите на господарот свој, а Израилот не Ме познава” (Иса. 1, 3-5). Според тоа, да се молиме да го стекнеме Божјото познание и да се научиме на духовниот закон заради исполнување на Неговите свети заповеди, прославувајќи Го Отецот и Синот и Светиот Дух во вековите. Амин.
Превод: о. Игор Калпаковски
Друго:
Св. Макариј Велики - БЕСЕДА 36