Св. Јован, Митрополит Тоболски
Бог допушта неволји и гревови заради доброто на луѓето
Бидејќи ни ѓаволот ни било кој од луѓето не може да ни нанесе никакво зло без Божјо допуштање, тогаш да го разгледаме следново: што допушта Бог, на кој начин, и поради што—која е причината на Божјото допуштање?
Што допушта Бог?
Треба да разликуваме два вида на зло кои Бог ги допушта. Првиот вид на зло ги опфаќа разните таги, тешкотии, болести, нанесени навреди или понижувања (осиромашување, затвор, изгнанство, депортација), смрт, -сето тоа не може да биде наречено зло дури ни во потесна смисла, туку само горчлив лек, кој Бог ни го испраќа заради духовно исцеление. Другиот вид на зло, кој претставува зло во вистинска смисла, се—нашите гревови, престапи на Божјите заповеди. Првиот вид на зло Бог го дозволува по Своја волја или како казна за бесчесност, или како мерка за исправање на синовите и ќерките. За злото од другиот вид, односно гревовите, не може да се каже дека Бог ги сака, туку само дека ги допушта. Се, што постои во светот, постои по волја и збор Господова, "и без Него ништо не би имало живот, или вистинско постоење" (Јн. 1:3).
Природата на гревот
Но гревот не е нешто реално, туку само привидна спротивност на вистинското постоење. Гревот постои поради несовршеноста, лагите и лукавствата на разумно-слободните суштества кои Бог ги создал, а кои не Му се покоруваат; така гревот првобитно и настанал и денес се случува спротивното на Божјата волја, но не е од Бога, туку е по Негово допуштање. Причината за допуштање на гревот е сокриена до времето во тајната на совршеното и непогрешливо Божјо управување со светот, или Неговата Промисла. На Бог Му е позната сета иднина, и Он може лесно да не го дозволи гревот кој Му е омрзнат, но го допушта сакајќи од зло да створи добро, и од неправилното правилно, поради вразумување и исправање на луѓето, за тие да увидат какви последици повлекува гревот со себе и во однос на оној кој согрешил, и во однос на неговиот ближен, и кон општеството. Во тоа е разликата помеѓу Божјото и човечкото допуштање, кое не може во почетокот да се спречи и да се пресече со човечки мерки, иако извршување на допуштеното не е пожелно. Напротив, Бог има и можност да не дозволи и да го пресече исполнувањето на злата намера, а покрај тоа и волјата која допушта извршување на ова или она зло. Притоа се поставува прашањето: зошто Бог го дозволува чинењето на гревот, или која е причината поради која Бог им дозволува на луѓето да чинат грев.
Зошто Бог дозволува грев?
Бескрајната Божја милост никогаш не би дозволила на земјата да се случуваат такви зли беззаконија, доколку од нив не би се добивале најголемите добра и доколку она што е направено од злоба не би се преобратило на спасение. Бог дозволи да се зајакне омразата на браќата против недолжниот Јосиф, но дали тоа било заради некое добро дело? Зар не било тоа заради спасението од смрт со глад не само на неговите родители, браќа и роднини, туку и на целиот Египет? Бог му дозволил на нечесниот Саул на сите начини да го злоби кроткиот, незлобив Давид, но зар тоа не било на корист на самиот Давид и целото еврејско царство? Да, тоа било на најголема корист не само за нив, туку и на целиот човечки род, преку потомокот на Давид, Спасителот наш Христос. Бог допуштил невино наклеветениот пророк Данаил да биде фрлен во јама со разјарени лавови; но заради што? Заради постигнување на повисок степен на слава на него самиот и неговите пријатели. Но зошто да наведувам многубројни факти од Старозаветната историја, кога со Божјо допуштање завидни првосвештеници, фарисеи и еврејски старешни Го предадоа на распетие Единородниот Син Божји, Исус Христос, и тоа допуштање се преобрати во спасение на целиот човечки род? На тој начин, од секое допуштање произлегуваат и ни се откриваат најголемите богатства на Божјата слава и Неговите добри дела кон секој човек и целиот човечки род. На основа на се ни се откриваат: Божјата добрина и Неговото милосрдие, дарежливост, семоќ и величественост, и Неговата Промисла. Оттаму на нам непознатите патишта ни засјајуваат и Неговата највозвишена мудрост и правда, и со самото тоа поттикнуваат многу луѓе да им се вратат на добродетелите, и на умножувањето на тешки, но славни подвизи.
Преобраќање на злото во добро
О, колку прекрасно и величествено се пројавува Божјата Промисла во Своите секојдневни допуштања! Не е ништо чудно да се направи добро од добро, но е навистина восхитувачко дело—да се претвори злото во добро. Постои изрека: "На мирно море може да кормилари секој морнар ". Не е некоја голема мудрост, со погоден ветар, јак брод, мирно море, умешни морнари и видливо пристаниште, да се доведе бродот до него. Но е сосема друга работа кога на морето има бура, бродот е оштетен, посадата малубројна и лошо опремена, а при сето тоа капетанот толку искусно управува што безбедно ја избегнува опасноста—тоа е восхитувачко дело: капетанот на бродот со своето дело ја докажал својата мудрост и својата искусност да управува со бродот. Слично е и во Божјото управување со светот: она што бива допуштено со Божја волја и ни се чини дека не води кон добро, Бог го доведува до најдобар завршеток по Својата неискажлива премудрост и правда. Со допуштање на противзаконитите дела и тажните случувања Бог понекогаш беззакониците ги преобратува во Свои најчесни пријатели. По Божјата Промисла, Која се пренасочува кон најдобриот завршеток, злобните замисли против некого честопати се преобратуваат на негова корист и чест; нападите и навредите на некого честопати ги зголемуваат неговите сили. Најголемите беззаконија на нечесните луѓе многумина утврдуваат во благочестивост и добродетели и ги чуваат од погибел. За многу луѓе, за кои сметаме дека се веќе потполно самопрекорени во бездната на погибелта, се покажува дека низ самото тоа се веќе спасени.
Докази од Библијата
На Јосиф затворот му служи за почест и негова најголема слава; братската завист му донела повеќе корист отколку добрите желби на целиот свет; Сауловата злоба на Давид му донела царски венец; јамата со лавовите го вовела Даниил во чест и слава, каква не достигнале ни овоземните цареви; Христос од Крстот влегол во рајот заедно со покајаниот разбојник, а од Тавор се вознесол на небесата и седнал од десната страна на Бог Отецот. При Божјите допуштања и добрата и злата волја работи во прилог на Бога, и без оглед какви намери имаат луѓето, се на крајот на краиштата се одвива заради постигнување на најдобрите цели. Навистина, светите се она што им се случувало во животот, пријатно или непријатно, и го припишувале на Божјата волја, затоа што не го обрнувале нивното внимание на туѓите гревови, но ги разгледувале сите човечки постапки, како дар Божји или Божјо допуштање за своите гревови. Светите расудувале на следниот начин: Себлагиот Бог никогаш не би допуштил ништо зло, доколку не би знаел дека од тоа ќе настанат многубројни и големи добри дела.
Сведоштва на Светите Отци
Слична мисла изрекол и блажениот Августин: „Бог го претвора злото во добро, оти бивајќи Себлаг, Он на никој начин не би дозволил зло во Своите дела, доколку не би бил толку семоќен и добар, да не би можел од злото да створи добро". И пак, праведно говореше учителот Теофил: „Бог недостижно се вплеткува во нашите заблуди и нашите гревови, не заради нивна пофалба ниту земање учество во нив, туку гнасејќи се од нив, мразејќи ги и исправајќи ги; Бог ствара од злото многу добри нешта, слично како што огинот го претворил во вода". Овде треба да се напомене и неговата друга поука: "Секој оној кој не растажува на било кој начин како во себе да има две активни лица—едното свесно а другото несвесно. Како прво, тој сака заради своето зло расположение кон нас да делува непријателски против нас: со намера да ја повреди нашата личност, да не лиши од имот итн, иако во таа своја намера не секогаш успева; при својот успех, а преку Божјото допуштање, тој станува друго несвесно лице, во својство на орудие во Божјите раце, Кој го казнува или исправа нашето однесувањ, и со самото тоа тој несвесно Му служи на Бога".
Примери од историјата
Познатите несвесни Божји слуги биле: Навуходоносор, Атила, предводник на Хуните, Тотила, царот на италијанските Остроготи, Тамерлан, и другите Божји камшици; тука биле и Веспазијан и неговиот син Тит, кои заради славата и ширењето на Римската империја, се труделе да ги уништуваат Евреите, но се превариле во тоа.
Од човекот зависи само желбата, ама не и делото
Дозволи ми да те прашам, мој возљубен брате христијанине, чии што жалби често одекнуваат по небото и земјата. Што толку те ражалостува—дали волјата, или намерата на човекот кој сака да ти нанесе бол, или само неговата власт, можноста да ја оствари својата замисла, или и едното и другото? Ти одговараш: "Ме ражалостуваат и едното и другото заедно". Како одговор ќе ти кажам дека ни злонамерната волја, ниту нејзиното исполнување (власт) не можат да ти нанесат бол: злата намера (волјата) е ништовна без власта, и не може да ти нанесе никаква штета, а нејзиното исполнување зависи од допуштањето, односно Божјата волја, која е праведна и света. Познато ти е дека секоја власт е од Бога—зошто тогаш тагуваш и се жалиш на оној кој ти нанесува бол, кога тој не направил ништо друго освен она што Бог му го дозволил? Во спротивно, без Божјото допуштање, тој не би можел да ти нанесе бол. Велиш: "Мојот противник ми ја нанесе најголемата навреда"—"Кажи, каква?—оти Бог казнува за твоите гревови, или те учи на трпение, или ја зголемува твојата награда за невино претрпената навреда (бол)—и ти се сметаш за навреден?"—"Го мразам тој лукав човек, -ќе речеш,-и неговата злобна волја.—"Но, ти секогаш обрнуваш внимание на делата на другите луѓе, а јас ти советувам дека е подобро својот поглед да го свртиш кон Бога и кон својата совест. Што можела да ти направи човечката волја, па дури и да била зла и нечесна? Во што е нејзиниот успех? Ти не се жалиш толку на тоа што твојот противник сакал да ти наштети, колку заради тоа што ти наштетил и што можел да ти наштети! Од кого е тоа потекло, и зошто тој може да ти наштети? Не ли е тоа по Божја власт и волја? Ако е така, тогаш тоа е секогаш праведно, достофално и свето.
Значи, или замолчи или обрати ги своите жалби на Божјото допуштање—и цврсто запечати си во својата душа, дека Бог никогаш не би дозволил туѓата зла волја да ти нанесе било какво зло, кое не би ти послужило на корист, доколку ти самиот себеси не си наштетиш.
Поуки на блажениот Августин
И кој може да ни направи зло ако ревнуваме во сето добро? Прекрасно кажал блажени Августин: "Не плаши се од непријателот: тој може да ти наштети онолку, колку што за тоа добил власт од Бога. Плаши се од Оној, Кој е силен да го направи она што ќе посака, и Кој не чини ништо неправедно, тогаш тоа без сомнение со случило по Божја волја, и затоа верувај дека е праведно и вистинито". Ќе прашаш: "Ако некој убил невин човек, дали е тоа праведно или неправедно?"-"Нема сомнеж дека тоа е неправедно и достојно за казна"-"Зошто Бог, -ќе прашаш пак, -допуштил ваква неправда?" – "Ти сакаш да водиш спор со Бога, пред да станеш достоен да Го прашаш Бога: од која причина Ти Боже си го допуштил тоа? – Божјите намери за тоа, или Неговите допуштања не можам да ти ги објаснам, возљубен мој, оти Премудроста Божја е недостапна за човечкиот ум, но можам да го тврдам само тоа, дека од една страна човек кој убил невин човек направил неправедно дело, а друга дека тоа убиство не би се случило, Бог да не го дозволил од некоја за нас непозната, праведна причина. Зборувајќи со други зборови: убиецот направил неправедно дело, кое бара казна; но Божјото допуштање е праведно и премудро, но сокриено од нас до времето".
На сличен начин блажени Августин го разгледува делото на убивањето на Христос, нашиот Спасител: "Јуда, беззаконитиот Христов издајник, -вели Августин, -и Христовите гонители – се сите беззаконици, неправедници; меѓутоа Отецот не Го поштедил Синот Свој, туку Го предал (допуштил да биде убиен) заради спасението на сите нас". Ете ја таинствената причина на Божјото допуштање за убивање на Својот Единороден Син од страна на законопрестапниците—причина, кој во тоа време бил необјаснива. Не чуди се на тоа што Бог допушта зло: го допушта по својот најправеден Суд со мера, број и тежина. Во Него нема неправда, та и ти самиот предај Му се Нему.
Однос кон навредите
Заради сопственото смирување после нанесените ни навреди познато е само едно вистинско средство: кога некој те навредил или ражалостил, не го обрнувај своето внимание на неговата злоба, туку обрати му се на праведниот Божји суд, кој му допуштил на противникот да те навреди, и не враќај му со зло за злото кое ти го сторил: оти тоа Бог го дозволил заради постигнување на добри и праведни цели, кои ти се непознати до времето. До тоа се држеле сите свети Божји угодници: тие не испрашувале кој и зошто ги навредил, туку секогаш ги свртувале своите срца кон Бога, смирено признавајќи ја праведноста на Божјото допуштање; и затоа нанесените навреди ги сметале за добри за себе, а своите противници—за доброчинители, велејќи: еве ги нашите вистински доброчинители, кои не ни ласкаат; оние кои не фалат и величаат во очи, ни ласкаат и ни штетат на нашето внатрешно восовршување. Заради тоа светите секогаш својот мислен поглед го свртувале кон Бога, и во секое дело се потпирале на Божјата Промисла и секое добро го очекувале од Бога.
Грев против ближниот останува грев, иако од него би настанало добро
Од друга страна, од погоре кажаното се гледа дека гревот кој е сторен против ближниот преку Божјо допуштање, заради тоа не заслужува ни најмало олеснување на вината на грешникот само затоа што неговото противзаконито дело му дало повод на Бога од зло да направи поголемо добро. Намерата на оној кој погрешил била и останала зла. Така на пример, ако некој од злобниците му ја запали куќата на сиромавиот, а другиот, добар и чесен човек му изградил нова на исто место и тоа значително подобра, тогаш тоа во тој случај не би можело да послужи како причина за намалување на вината на пироманот без оглед на тоа колку била лоша куќата, и што после тоа сиромавиот добил значително подобра куќа.
Подготвил: Б.Ѓ.
{moshits}
