Доц. д-р Милан Ѓорѓевиќ : Секој ден

Секој ден – Мамонден

Несомнено, поконзервативните меѓу нас би можеле да се соблазнат кога уште во почетокот ќе прочитаат дека моево пасхално размислување ќе им го посветам на парите. На таквите однапред им се извинувам што наместо да пишувам за возвишеноста на смртта и воскресението на Спасителот и за онтолошките импликации на истото ќе пишувам за една толку секојдневна и „реална“ тема како оваа. Секако, тоа не го правам без причина: За мене Велигден е празник на реалноста во најпотполната смисла на зборот, кој е онолку релевантен за мене како христијанин колку што е неразделен од секојдневието. Со други зборови, доколку „секој ден не е Велигден“, туку само еден ден во годината, своевиден ексцес во мирниот тек на деновите од годината – тогаш јас категорично одбивам да празнувам еден таков „празник“. Се додека секој ден од мојот живот без остаток не стане Велигден, жива икона на Христовата смрт и Воскресение, се дотогаш празнувањето на денешниот празник е лишено од било каква посериозна богословска и философска смисла.

Но, кој е тогаш „празникот на реалноста и на секојдневието“ денес, кој е стварниот „велигден“ на мнозината кои решиле еднаш во годината да се „продуховат“ со тоа што ќе се соберат пред некој православен храм и „ќе се кршат со вапцани јајца“? Уште подиректно: Кој е празникот на бесмртноста, на смислата, на добрината, на убавината денес? Одговорот ќе го најдеме на секој чекор околу нас, на секој агол, на секој билборд, во секое списание, во секој дуќан и мол; на работното место и надвор од него, во домот, на екранот, во односите со оние кои ги сакаме и со оние кои не ги сакаме, во јавниот и во приватниот живот, во задоволствата и во болките, во здравјето и во болеста, во мирот и во војната, во животот и во смртта. Тоа е празникот посветен на безнадежно љубоморното божество кое од своите поклоници бара потполна посветеност, кое во безобразно антихристовски манир повела сите до еден „самите себеси и севкупните свои животи нему му ги предадат“ како би му служеле секогаш и во сѐ без исклучок. Тоа е божество без лице, без душа, без тело – непостоечко божество кое како црна дупка голта во себе сѐ постоечко: нашиот труд, нашите денови, нашите љубови, нашите соништа, нашето секојдневие, нашата реалност. Божетвото има древно име: Мамон, или бог на парите.

Овие редови ги пишувам живеејќи во град, во кој на ден Велигден има долги колони на касите во „Рамстор“; во земја во која не е забрането продавниците и супермаркетите да работат во недела (што, патем, во „секуларна“ Германија е незамисливо); во која на истиот тој ден градежните работници и понатаму висат на нивните скелиња, независно од тоа дали тие се поставени пред некоја приватна зграда, новоизграден музеј, или храм. Потполно се заборава дека почитта кон светото е истовремено и почит кон личноста на работникот, на оној кој чесно работи од понеделник до петок и кој има од Бога дадено право на семеен живот, на сон и на 1-2 дена одмор. Ги уверувам на време поупатените: Ова не е задоцнета православна рецепција на јужноамериканската „теологија на ослободувањето“, неславниот обид на група римокатолички богослови да создадат амалгам на христијанството и марксизмот. За моево согледување марксизмот е ирелевантен, пред се поради априорното отфрлање на онтологијата во својот метод. Наспроти тоа, тврдам дека денес сме сведоци на експанзијата на една онтологија на профитот, чие постоење има многу подлабока позадина од она што Маркс некогаш го дијагностицирал како проблем. Затекнати сме во една состојба на безостаточно условување на севкупната наша стварност од профитот, состојба чија природа е изразито религиска.

„Мерка на се“ станале парите: Успешен е оној кој има пари, неуспешен е оној кој ги нема; доблесен е оној кој секогаш се стреми кон повисок профит, за осуда е оној кој се задоволува со она што го има. Трогателен е еретичкиот буквализам со кој евангелската парабола за талантите може да се инструментализира во распространувањето на новата аксиологија на профитот. Тука не останува место за сиромашниот поет, за генијалниот уметник, за вистинољубивиот философ, за богољубивиот богослов, за интровертниот математичар, за лудиот пронаоѓач – кои „пропуштаат“ да го умножат својот труд, кои се задоволуваат со толку малку и кои не допуштаат било кој да заработува преку нив: ниту влегуваат во „блаженството“, ниту допуштаат некој друг да влезе.

Како и во секоја религија, и тука сите дејствија на личноста треба да бидат осмислени од божеството на кое тие му се принесуваат. Доколку нашата работа нема оправдание во профитот, доколку таа не „носи пари“ – тогаш таа е лишена од смислата! Станувајќи критериум на етиката, одредувајќи што е добро, а што лошо, профитот се наметнува и како критериум кој се дрзнува да ја одреди и смислата на човечкиот живот и неговата крајна цел. Доколку една работа не носи профит – таа работа не вреди ни да се работи; доколку еден човек не остварува профит, или не придонесува за остварување на профит во општеството – тогаш која е смислата на постоењето на тој човек? Се чини дека античката философска маскима: „Непреиспитаниот живот не вреди да се живее“ почнува полека но неповратно да преминува во: „Животот без профит не вреди да се живее“.

Извор: Православен пат

Друго: