Во чест на првиот учител, организатор на МПЦ и добротвор со стремеж во се' да го поучи народот
Вера Стојчевска - Антиќ
За изградувањето на животниот пат и делото на Климент Охридски послужиле повеќе извори, кои според јазикот на кој се сотавени се делат на: словенски, грчки и латински. Во случајов зачуваните грчки извори даваат најцелосна слика за Климента. На прв план доаѓа „Опширното житие на Свети Климент Охридски” составено од охридскиот архиепископ Теофилакт, по потекло Грк, познат писател и автор во Византија во 11. век. Неговиот состав претставува вистинска уметничка хагиографија, градена по високите критериуми на византиската хагиографска литература. Меѓутоа, се смета дека овој богат извор, секако, го имал пред себе и словенското опширно житие на Климента. Во еден словенски извор од „Краткото житие на св. Наум”се наоѓа податокот дека постоеле словенски опширни житија на Климент и Наум Охридски, но до нив не можел да дојде анонимниот автор. Најверојатно, Теофилакт ги имал пред себе словенските житија. Исто така, во 13. век охридскиот архиепископ Хоматијан го составил на грчки јазик „Краткото житие на Свети Климент”.
За родоначалникот на старата македонска книжевност немаме достатно податоци во врска со неговото потекло, место на раѓање, со младешките години . Се смета дека е роден околу 840 година, а се знае дека починал на 27 јули 916 година, во сопствениот манастир во Охрид. Повеќе слависти сметаат дека и местото на раѓање е неговиот сакан град Охрид. Оваа претпоставка се базира заради определеноста на Климента да живее и работи најчесто во Охрид, каде што заминал од бугарскиот центар во 886 година. Од неговото книжевно творештво. а и од вестите што ни ги оставил Теофилакт, се заклучува дека стекнал солидно образование во некоја византиска школа. Учествувал заедно со сопатникот Наум Охридски во Моравската Мисија, како млади ученици на Кирил и Методиј.
Учениот и талентиран хагиограф Теофилакт не препушта да ги истакне сликите на учениците по смртта на Методиј. Германските епископи веднаш се погрижиле да ги сотрат трагите од Кирилометодиевската дејност. Горазд не го заменил Методија а сите ученици биле жестоко измачувани и протерани од Моравија: „Војниците, луѓе жестоки, Германци, и по природа жестоки, а сега жестокоста им се зголемила и заради наредбата, според која ги изведоа светците од градот, каде што ги свлекоа и голи почнаа да ги влечат. И со една постапка им нанесува две лошотии: бесчастие и страдање од студената магла која секогаш се надвивала над дунавските земји...” Измачувани и протерани, некои од нив умреле, други биле продавани по европските пазаришта како робови, трети се упатиле долж Јадранското крајбрежие, а посебна група, меѓу кои се наоѓале Климент и Наум Охридски, ја минале реката Дунав со сплав и пристигнале во Белград. Оттаму заминале во бугарската престолнина на кнезот Борис, каде што биле убаво пречекани и сместени во најбогатите благороднички куќи, бидејќи кнезот одамна посакувал образовани луѓе, кои ја усвоиле словенската писменост.
Животниот пат на Климент Охридски изворите го започнуваат со одисејата по Методиевата смрт. Меѓутоа, познато е дека Климент од младите години го следел Методија, а со тоа што патот на Браќата бил речиси заеднички, и Кирила. Тој учествувал во Моравската мисија и таму се развил во доследен и образован мисионер, кој ги следел сестрано Учителите. Сигурно е дека во Рим, стекнал свештенички чин и го добил името Климент. Истата година 886, кога стигнал кај кнезот Борис, заминал во Западна Македонија и во градот Охрид ја основал значајната Охридска школа. Мнозина слависти сметаат дека Климент Охридски е роден во Охрид, заради големата љубов што ја носел кон овој град. Документите тоа не го откриваат, како и годината на неговото раѓање и потекло. Но, она што тој го направил со својата дејност останува како трајна придобивка на македонската историја и култура.
Во 886 година Климент Охридски во Охрид ги удрил темелите на Охридската книжевна школа, во која тој станал и првиот нејзин учител. Тој сигурно сфатил и знаел колку е неграмотно населението во Македонија и започнал интензивна работа на описменувањето на млади и стари во формираната школа. Во неа учрниците ја изучувале глаголската азбука. Дури во славистиката се смета дека Климент Охридски намерно заминал во Западна Македонија, која тогаш влегувала во составот на средновековната бугарска држава, за да може таму да ја спроведе мирно целата наследена кирилометодиевска традиција. И додека во Охрид се ширела глаголицата, во Источна Бугарија , во Преславската книжевна школа, загосподарила кирилската азбука. Факт е дека во Охридската книжевна школа, уште цели два века и по смртта на Климента, била употребувана глаголската азбука. Како очевиден пример на ракопис што настанал токму во Охридската школа е Асемановото глагослко евангелие, напишано со типична тркалезна охридска глаголица. Овој споменик е зачуван во Ватиканската библиотака. Во него се наоѓа и синаксар, кој открива дека меѓу канонизираните светци се наоѓаат имињата на: Св. Кирил, Св. Методиј. Св. Климент. Со оглед на тоа што ракописот настанал во крајот на 10. век, станува јасно дека е оваа трага најстара за споменувањето на нашите светци. Паралелно со глаголицата се ширела и полесната кирилска азбука, но како глаголски центар во средниот век се затврдил Охрид и Охридската Школа. Теофилакт соопштува дека од оваа школа излегле 3.500 ученици. Умниот Климент распоредувал по 300 од нив во сите делови од Македонија , и на тој начин успевал да ја шири и негува писменоста пошироко. Тие исти ученици се занимавале и со организирање на македонските цркви, според напатствијата на учителот Климент. Не случајно Охрид и Охридско се прочуле со бројните црковни градби, како и цела Македонија, и сите места до кои допирале учениците на Климента.
Во Охридската школа Климент се занимавал интензивно и со книжевна дејност. Откривајќи дека народот не е доволно верзиран во вистинската христијанска вера, во црквите им држел христијански поуки. Тој умеел да им се обраќа на насобраните луѓе едноставно и братски:„Пријдете чеда”, „Приближете се до мене”, „Браќа мои и сестри”. Покрај усното обраќање до народот, Климент ги составувал изречените беседи и писмено. Иако не целосно зачувани, многу од тие беседи, или слова, се познати во славистиката. Главно се делат на поучителни и похвални. Поучителните им биле наменети на широките неуки народни маси, биле составени како лесно прифатливо четиво, или говор, за да биде разбрано од секого. Тие се одликуваат со посебна дидактичност. Со овие слова Климент сакал на лесно достаплив начин да им ја приближи на луѓето христијанската суштина, како и нејзините носители. Затоа во нив следат појаснувања за значењето на Велигден, Божиќ, за благовеста на Богородица, за Светата Троица, за Светите апостоли, за апостолот Марко. Во похвалните слова Климентовиот стил се возвишува, зашто пишува искрени беседи, похвали, за знаменити луѓе, како што се неговите учители Кирил и Методиј, за Исус Христос, за Богородица, за Свети Јован Крстител, за четвородневниот Лазар, за бестелесните Михаил и Гаврил. Во нив неговиот стил е возвишен, авторот е вистински лирски поет, а употребува сликовити стилски изрази, особено: епитети, компарации, хиперболи, метафори, итн. Познатиот христијански лик на воскреснатиот Лазар е возвеличен во успешно компонирана градација, исполнета со сликовита фигуративност:
“...Лазар, чудесна билка од божјата градина.
Лазар, медоносна капка од божјата премудрост.
Лазар, источник на духовна благодат.
Лазар, неувенлив цвет од рајската градина.
Лазар, орел што го пара вишното небо на премудроста...”
Во 893 година Климент Охридски го напуштил учителското место во Охрид и бил назначен за прв словенски епископ во Велика, а неговото место во Охрид го зазел неговиот сопатник и брат Наум Охридски. На оваа должност останал се до својата смрт. Починал во 916 година, во истоимениот манастир што самиот си го изградил уште за животот.
По Моравската мисија, истата дејност ја пренесол во Македонија, која станува расадник на кирилометодиевската писменост и традиција. Се истакнал како прв учител, како организатор на Македонската православна црква, како добротвор со стремеж во се да го поучи народот, како родоначалник на средновековната македонска книжевност.
Извор: Утрински весник
Посети:{moshits}